H Αγία Αναστασία της Σερβίας,μητέρα του Αγίου Σάββα(22 Ιουνίου/5 Ιουλίου)

site analysis

 

Ήταν σύζυγος του ιδρυτή της σερβικής δυναστείας των Νεμανιδών, του Αγίου Στεφάνου Νεμάνια. Αυτή η δυναστεία βασίλεψε στη Σερβία διακόσια χρόνια. Ο Στέφανος και η Άννα παντρεύτηκαν το 1191. Γνωρίζουμε ότι ο Στέφανος δεν προσήλθε σε δεύτερο γάμο. Το όνομά της αναφέρεται στα χρονικά του Γεωργίου Βράνκοβιτς «єзика кралја имєнєм зовомоју анноју». Τα στοιχεία γι’ αυτήν είναι λίγο πενιχρά, αλλά και αυτά μπορούν εν μέρει να συμπληρωθούν.

 Η Αγία Αναστασία ή Αναστασία Velika (Μεγάλη) ή Αναστασία Srpska (Σερβίδα), βαπτισμένη με το όνομα Άννα,προέρχεται από αυτοκρατορική βυζαντινή οικογένεια.

Ο πατήρ Ιουστίνος Πόποβιτς λέει ότι ήταν κόρη του Ρωμανού του Δ΄ του Διογένη.Ο πατέρας του Ρωμανού, ο στρατηγός Κωνσταντίνος Διογένης είχε οριστεί από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Βασίλειο διοικητής των γειτονικών περιοχών του Σάβου, στο Βελιγράδι. Το Tronoški rodoslov (χρονικό του Tronoš) και το Opšti list γράφουν κα- τά τα Χρονικά Βράνκοβιτς ότι η Άννα ήταν κόρη Φράγκου βασιλιά. Την εικασία αυτή του βενεδικτίνου μοναχού Orbin αντικρούει ο predrag Puzović λέγοντας ότι δεν βασίζεται σε ιστορικές πηγές. Πιθανό ο Orbin αντικατέστησε τον Νεμάνια με τον αδελφό του Miroslav, ο οποίος παντρεύτηκε την αδελφή του βάνου Kulin. Μνημονεύεται και η σερβική της καταγωγή.

 Είναι περίεργο ότι οι δύο γιοί της Στέφανος και Σάββας που έγραψαν το Βίο του πατέρα τους Στεφάνου Νεμάνια, μόλις αναφέρουν τη μητέρα τους. Από την ένωση του Στεφάνου Νεμάνια και της Άννας γεννήθηκαν τρία αγ ρια (ο Βουκάν (1209), ο Στέφανος ο Πρωτοστεφής (24 Σεπτ. 1227), ο Ράστκο (117468-Trnovo 12 Ιαν. 1235) και δύο κορίτσια η Ευφημία (1216/25 πρώτη σύζυγος του γιού του Μανουήλ Δούκα Κομνηνού Ιωάννη, Βασιλεύοντος στη Θεσσαλονίκη (1230-37) και μια άγνωστη. Η σειρά των παιδιών της δεν μας είναι γνωστή.

 Γνωρίζουμε μόνο ότι ο Βουκάν είναι ο μεγαλύτερος και ο Ράστκο ο μικρότερος (γενν. 1174). Ο Purković γράφει ότι πρέπει να είχαν τρεις κόρες: την Vuka, την Deva (σύμφωνα με το Tronoški rodoslov) και την Ευφημία. Η Deva είναι θαμμένη δεξιά της εισόδου του νάρθηκα της Στουντένιτσα αριστερά από τη μητέρα της Άννα. Η Ευφημία εικονίστηκε στο νάρθηκα της εκκλησίας του Πατριαρχείου του Πέτς δίπλα στον γιο του Νεμάνια και της Άννας ΒουκάνΤον Άγιο Σάββα η Άννα και ο Στέφανος τον απέκτησαν πολύ καιρό μετά την απόκτηση δύο γιών και των κοριτσιών. Γι’ αυτό ήταν πολύ λυπημένοι. « Ἀφοῦ ἀπέκτησαν γιούς καί θυγατέρες, ἡ εὐσεβής καί σεμνή Ἄννα, κατά θεῖο θέλημα, δέν ἀποκτοῦσε ἄλλο παιδί, ὅπως παλαιότερα ἠ Λεία τοῦ Ἰακώβ (Γεν. 30, 9-21). Αὐτό λυποῦσε πολύ καί τούς δύο, ἐπειδή ἐπιθυμοῦσαν ν’ ἀποκτήσουν ἕνα παιδί ἀκόμη. Ἀφοῦ λοιπόν σκέφθηκαν ἀπό κοινοῦ μέ φώτιση Θεοῦ, στάθηκαν σέ προσευχή καί παρακάλεσαν μέ δάκρυα: «Κύριε Θεέ Παντοκράτορ, Σύ πού ἄκουσες ἄλλοτε τήν προσευχή τοῦ Ἀβραάμ καί τῆς Σάρρας καί τῶν ἄλλων δι- καίων, πού Σοῦ ζητοῦσαν νά τούς χαρίσης ἀπογόνους, ἄκουσε τώρα κι’ ἐμᾶς τούς ἀμαρτωλούς δούλους Σου, πού Σέ ἱκετεύουμε. Δῶσε κατά τό θέλημά Σου τό ἀγαθό καί κατά τήν θεία Σου πρόνοια, νά ἀποκτήσουμε ἕνα ἀκόμα παιδί, γιά νά γεμίση μέ τήν χάρι τῆς Ὀρθοδοξίας Σου τήν πατρίδα του, τήν ὁποία ἐμεῖς οι δοῦλοι Σου ἑνώσαμε καί στερεώσαμε, κατά τήν θεία βουλή Σου. Καί ἄν κάμης ἔλεος στούς δούλους Σου, δίνουμε κοινή ὑπόσχεσι, ὅτι μετά τήν ἀπόκτηση τοῦ παιδιοῦ, ἀπαρνού- μενοι τόν ἔγγαμο βίο, θά φυλάξουμε ὁ καθένας μας καθαρότητα ψυχῆς καί σώματος μέχρι τέλους τῆς ζωῆς μας, «ἐπιτελοῦντες ἁγιωσύνην ἐν φόβῳ» Σου.». 

Παρακάλεσαν το Θεό να τους χαρίσει και τρίτο γιό «ο οποίος θα ήταν παρηγοριά 

για τις ψυχές τους, ο κληρονόμος της κυριαρχίας τους και το σκήπτρο των γηρατειών τους». Υποσχέθηκαν ότι αν τους δώσει αυτό που ζήτησαν, θα ζούσαν από δω και πέρα ως αδελφός και αδελφή, και ποτέ πια ως ανδρόγυνο. Ο Κύριος με το απέραντό του έλεος τους χάρισε αυτό που ζήτησαν. Στο βάπτισμα του έδωσαν το όνομα Ραστισλάβ, και για συντομία τον αποκαλούσαν Ράστκο. Ο Ράστκο ήταν αγαπητός στους γονείς, τους συγγενείς και τους αυλικούς. Οι ευτυχισμένοι γονείς έβλεπαν το παιδί με αγάπη και ιερό δέος, σαν να μην ήταν γεννημένο απ’ αυτούς αλλά να είχε σταλθεί από τον ουρανό. Σε όλα τα παιδιά τους δίδαξαν την ευσέβεια κυρίως με το παράδειγμά τους.

 Ο δευτερότοκος γιός της αγίας Αναστασίας Στέφανος Β΄ ο Πρωτοστεφής παντρεύτηκε την Ευδοκία Αγγελίνα Κομνηνή κόρη του αυτοκράτορα Αλεξίου Γ΄ (1195- 1203), με την οποία απέκτησε τρεις γιούς (Radoslav, Vladislav, και Predislav) και την Άννα Dandolo μητέρα του Στεφάνου Ούρος Α΄. Απ’ αυτά τα εγγόνια της Αγίας Αναστασίας και του αγίου Στεφάνου Νεμάνια τα τρία είναι άγιοι: Ο Predislav είναι ο άγιος Σάββας ΙΙ και γιορτάζει στις 28 Φεβρουαρίου, ο Vladislav και ο Uroš. Αυτός ο γάμος είχε μεγάλη σημασία γιατί απέκτησαν πολιτικές και πνευματικές σχέσεις με το Βυζάντιο. Έθεσε τέρμα στην μακρά περίοδο πολέμων των Σέρβων εναντίον του Βυζαντίου. Ο Στέφανος τιμήθηκε με το αξίωμα του σεβαστοκράτορα, και έγινε διάδοχος του σερβικού θρόνου αντί του πρωτοτόκου Βόλκου.

 Επειδή ο γιός τους Ράστκο «ἔτρεφε μέσα του μέ ζῆλο τόν πόθο τόν ἀποφασιστικό γιά ὁλόκληρη τήν ζωή του» να «ἀφήση δηλαδή καί αὐτός, ὅπως οἰ ἀναχωρηταί καί οι ἀσκηταί, τό παλάτι τοῦ πατέρα του, νά ἀποσυρθῆ στήν ἡσυχία τῆς ἐρήμου καί ὁλόκληρος νά ἀφιερωθῆ στόν Θεό.», αυτό προκάλεσε λύπη στους γονείς του. Γι’ αυτό «….ἔκλαιον ἀπαρηγόρητα καί ἔστειλαν άνθρώπους εἰς κάθε μέρος νά τόν ζητοῦν ἐπιμόνως· διότι δέν ἠδύναντο νά ὑποφέρουν τήν στέρησιν τοιούτου ὡραιοτάτου καί φρονιμωτάτου υἱοῦ, τόν ὁποῖον εἶχεν ὁ πατήρ του διά διάδοχον τῆς βασιλείας του». Ο Ράστκο όταν έμαθε αυτό έγραψε «ἐπιστολήν περί ματαιότητος κόσμου, τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος, τῆς τῶν ἁγίων μακαριότητος καί τῆς ἀτελευτήτου κολάσεως, τήν ἔστειλεν εἰς τούς γονεῖς του· καί τόσον τούς ἤλκυσε μέ τήν ἐπιστολήν του καί εἰς τόσην κατάνυξιν τούς ἔφερέ που ἀπεφἀσισαν καί οἱ δύο νά μονάσουν· καί ἡ μέν μή- τηρ αὐτοῦ, ἀπελθοῦσα εἰς γυναικεῖον μοναστήριον καί τό ἀγγελικόν σχῆμα ἐν- δυσαμένη καί θεαρέστως ἀγωνισαμένη, πρός Κύριον ἐξεδήμησεν.».

 Πράγματι, ακολουθώντας το παράδειγμα του γιού τους, ο μεν Στέφανος έγινε μοναχός στη Στου- ντένιτσα με το όνομα Συμεών (+1200 στο Άγιο Όρος) «ἐνῶ ἡ σύζυγός του Ἄννα ἐπῆρε τό σχῆμα ὡς μοναχή Ἀναστασία». Η κουρά έγινε από τον επίσκοπο της Rascia Καλλίνικο. Η συνήθεια του να γίνονται μοναχοί οι ηγεμόνες είναι μια πρακτική βυζαντινών προτύπων. Το μοναχικό όνομα- Αναστασία είναι σημειωμένο σε χειρόγραφο του κτίτορα της μονής Χιλανδαρίου. Επίσης στο Χιλανδαρινό τυπικό γι’ αυτή είχε προβλεφθεί η τέλεση ετήσιας μνήμης, με τον ίδιο τρόπο όπως και για τον Συμεών Νεμάνια. «Το τυπικό προέβλεπε επίσης την υποχρέωση της αδελφότητας να διαβάζει ακολουθίες εις μνήμην του ιδρυτή της και των απογόνων του. Μόνο οι μέρες που μνημονεύονταν ο μοναχός Συμεών (13 φεβρουαρίου) και η σύζυγός του, η μοναχή Αναστασία (21 Ιουνίου) ονομάζονταν ρητά, ενώ οι διάδοχοί τους, με τον ίδιο τρόπο που τα μέλη της αδελφότητας ήταν γραμμένα μέσα σε κατάστιχα αναμνηστικά για να τελούν ακολουθίες για την ανάπαυση των ψυχών τους τη μέρα του θανάτου τους». 

Στα χειρόγραφα του μοναχού Δομεντιανού μνημονεύεται η γυναίκα του Στέφανου Νεμάνια Άννα ( με το κοσμικό και το μοναχικό της όνομα Αναστασία ). Αυτή είναι η μοναδική γυναίκα που καλείται με το όνομά της στα χειρόγραφα αυτά

 Κτιτορικό και αφιερωματικό έργο.

Η μεγάλη τους πίστη παρακινούσε τον Στέφανοκαι την Άννα να χτίζουν ναούς και μονές.

 «Ἕνας απ’ αὐτούς ἦταν τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου στήν Τόπλιτσα, πάνω στόν ποταμό Κοσάνιτσα. Μαζί μέ τήν εὐλαβῆ σύζυγό του Ἄννα, κόρη τοῦ αὐτοκράτορα τοῦ Βυζαντίου, φρόντισαν γιά τά ἀναγκαῖα καί ἐγκατέστησαν ἐκεῖ μοναχές. Ἡ Ἄννα ἀνέλαβε τή Μονή ὑπό τήν προστασία της». Ο Konstantin Jireček να φέρει ότι ο Νεμάνια και η Άννα μαζί έκτισαν δύο μοναστήρια στην άνω περιοχή της Τοπλιτσα. 

Ο μοναχός Θεοδόσιος υπογραμίζει ότι έστειλαν στη μονή Βατοπεδίου, όπου ζούσε ο γιός τους Σάββας, πολύ χρυσό και «αργυρά και χρυσά λειτουργικά βάζα και ενδύματα στολισμένα με χρυσό». Αυτός δεν περιγράφει τα λειτουργικά βάζα με περισσότερες λεπτομέρειες, αλλά αντιθέτως, λέει, ότι οι κουρτίνες ήταν διακοσμημένες με χρυσό, δηλ. ήταν κεντημένες Το κτιτορικό τους παράδειγμα το ακολούθησαν και τα παιδιά τους. Ο Ράστκο «Παρακολουθώντας μάλιστα προσεκτικά τά θεάρεστα ἔργα τοῦ πατέρα καί τῆς μητέρας του, πού ἔκτιζαν σάν προσωπικά τους ἀφιερώματα Ἐκκλησίες καί Μοναστήρια (ὅπως ἦταν ἡ Στουντένιτσα, ὁ Ἅγ. Νικόλαος, ἡ Τόπλιτσα, ὁ Ἅγ. Γεώργιος) καί μελετώντας πνευματικά βιβλία καί βίους Ἁγίων, ἔτρεφε μέσα του μέ ζῆλο τόν πόθο τόν ἀποφασιστικό γιά ὁλόκληρη τήν ζωή του: Νά ἀφήση δηλαδή καί αὐτός, ὅπως οἰ ἀναχωρηταί καί οι ἀσκηταί, τό παλάτι τοῦ πατέρα του, νά ἀποσυρθῆ στήν ἡσυχία τῆς ἐρήμου καί ὁλόκληρος νά ἀφιερωθῆ στόν Θεό.». 

Στο Άγιο Όρος υπάρχει μια ράβδος «μετά ράμφους ἐκ ξύλου ἀσήπτου, ἥν οἱ ἐν τῇ Μονῇ ἀποδίδουσι τῇ μητρί τοῦ ἀγίου Σάββα Ἄννη, ἥτις κατόπιν μετωνομάσθη Ἀναστασία καί ἐγένετο Ἡγουμένη τῆς Μονῆς τῆς Στουδενίτσης˙ φέρει δέ ἄνωθεν ἐν δακτυλίῳ ἐπιγραφήν σλαυϊστί:’Αὐτοκρατορική Ἡγουμένη Ἄννα».

Η Άννα (Αναστασία) Νεμάνια στην τέχνη 

Η γυναικεία φιγούρα στο κλήμα των Νεμάνια στο Πέτς που εικονίζεται στη δεξιά άκρη της τοιχογραφίας στην πρώτη σειρά, είναι η γυναίκα του Νεμάνια Άννα. 

Σε μια άλλη τοιχογραφία του 1330 στον Καθεδρικό Ναό του Πατριαρχείου στο Κοσσυφοπέδιο και στα Μετόχια, που είναι το γενεαλογικό δέντρο της βασιλεύουσας δυναστείας των Nemanja, η Σερβία Αγία Αναστασία (Άννα) απεικονίζεται δίπλα από το γιο της τον Άγιο Σάββα. Στο Βελιγράδι στη Βασιλική του Αγίου Αρχαγγέλου Μιχαήλ που κτίσθηκε μεταξύ των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, υπάρχει μια τοιχογραφία της Αγίας Αναστασίας της Sirmium με δίπλα την Αγία Αναστασία της Σερβίας. Στο νάρθηκα της μονής της μητέρας εκκλησίας όλων των σερβικών ναών της Στουντένιτσα υπάρχει τοιχογραφία με το πορτρέτο της Άννας. Γι’ αυτό το πορτραίτο ο Sima Ćirković γράφει: «Φαίνεται ότι το Πάθος και η τελευταία Κρίση (XVIαι) εξελέγησαν ακόμη το 1208/1209 για να υπογραμμίσουν τον επιτύμβιο χαρακτήρα αυτού του χώρου, διότι η σύζυγος και οι απόγονοι οι πιο μακρινοί του Νεμάνια ήταν θαμμένοι μεταξύ των ευρισκόμενων τάφων μέσα στο νάρθηκα όπου, κατά τη συνήθεια, θάβονταν πρόσωπα εξαίρετα, οι πιο ενδιαφέροντες είναι αυτοί που μπορούν να εξηγηθούν με τις τοιχογραφίες οι οποίες δεσπόζουν. Ξέθαψαν, κυρίως, το σώμα (οστά) μιας γυναίκαςκάτω από το πορτραίτο της μοναχής Αναστασίας γονατιστής μπροστά από την παρθένο στην οποία αυτή απευθύνει αυτή την προσευχή: «Ω Παρθένε άσπιλε,Παναγία, μητέρα του Θεού μας, δέξου την προσευχή της δούλης σου, της μοναχής Αναστασίας». Η μοναχή Αναστασία στέκεται γονατιστή μπροστά στην Παρθένο με το Χριστό στην αγκαλιά. Πίσω από την Αναστασία βρίσκονται αναχωρητές άγιοι. Η εικόνα είναι του έτους 1568.

 Πιστεύεται ότι η μοναχή Αναστασία ήταν η Άννα, η σύζυγός του Νεμάνια, η οποία υπό το όνομα Αναστασία ήταν αποσύρθηκε σε ένα μοναστήρι της Rascie» Σύμφωνα με τον Purković μόνασε στη μονή της Θεοτόκου στο Kursumlje Βάσει της θέσης του τάφου στην εκκλησία, του χρόνου κατασκευής, της σχέσης τοιχογραφίας και τάφου, του προβλήματος πρωταρχικού στρώματος εικονο-γραφίας και ανακαίνισης του XVI αιώνα κλπ. τα οστά του σκελετού περιγράφουν τη σύζυγο του Νεμάνια Άννα-Αναστασία. Ανθρωπολογικές έρευνες του σκελετού έδειξαν η νεκρή όταν πέθανε ήταν σε ηλικία 60 ετών. Εάν υποτεθεί ότι η μοναχή Αναστασία πέθανε το έτος 1199 και ότι ήταν 65 ετών, αυτό σημαίνει ότι γεννήθηκε γύρω στο έτος 1134. Όταν γέννησε τον Ράστκο (άγιο Σάββα) ήταν περίπου 40 ετών

ΚΟΥΤΡΟΥΜΠΕΛΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΟΙ ΑΓΙΕΣ ΤΗΣ ΣΕΡΒΙΚΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ-ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΗΣ