e-MHTERIKO: Σοφία Παλαιολογίνα: Η γυναίκα που οικοδόμησε την ρωσική αυτοκρατορία

Δευτέρα 23 Απριλίου 2018

Σοφία Παλαιολογίνα: Η γυναίκα που οικοδόμησε την ρωσική αυτοκρατορία

Η ανιψιά του τελευταίου Παλαιολόγου - πρώτη τσαρίνα, θεμελίωσε το ρωσικό κράτος πάνω στην Ορθοδοξία και στη βυζαντινή παράδοση.

Ήταν στα μέσα του 15ο αιώνα όταν μια 17χρονη πορφυρογέννητη του Βυζαντίου, άφηνε πίσω της την Πόλη των Πόλεων, την ώρα που η Βασιλεύουσα βυθιζόταν στο σκοτάδι από τους Οθωμανούς, για να μεταλαμπαδεύσει το πνεύμα μιας Αυτοκρατορίας που έδυε, σε μιαν άλλη Αυτοκρατορία που μόλις είχε αρχίσει να ανατέλλει.

Την παραμυθένια ζωή της και την περιπετειώδη διαδρομή της, από τους μισοφωτισμένους διαδρόμους της παπικής Εκκλησίας μέχρι τις παγωμένες ρωσικές στέπες και από την «μυστική αποστολή» που κρυβόταν πίσω από τον αρραβώνα της με το Δούκα της Μόσχας, μέχρι την μυστηριώδη συλλογή βιβλίων που μετέφερε από την Κωνσταντινούπολη και τα ίχνη της αναζητούνται ακόμη και σήμερα, μας γνώρισε ο Γιώργος Λεονάρδος, δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου " Σοφία Παλαιολογίνα- Από το Βυζάντιο στη Ρωσία", όπως και πολλών άλλων ιστορικών μυθιστορημάτων.

Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, με την ευκαιρία ρωσικής κινηματογραφικής παραγωγής με θέμα την ζωή της Σοφίας Παλαιολογίνας ο κ. Λεονάρδος επισημαίνει την πολυδιάστατη προσωπικότητα της νεαρής, πρακτικής και φιλόδοξης αυτής γυναίκας που ενέπνευσε τον σύζυγο της στη δημιουργία της ισχυρής Ρωσίας, ενώ ως τσαρίνα η ίδια σφράγισε τον θεσμό της μοναρχίας στη χώρα της απολαμβάνοντας το σεβασμό ακόμη και του Στάλιν, σχεδόν πέντε αιώνες μετά το θάνατο της.

Η γυναίκα αυτή σφράγισε τη μεσαιωνική πολιτική και πολιτιστική Ιστορία της Ρωσίας, γεγονός που αναγνωρίζουν ακόμη και σήμερα οι Ρώσοι.

Με δημοσιογραφικούς τίτλους μας δίνει το στίγμα της ταυτότητας της ο γνωστός συγγραφέας: «Η Σοφία ήταν η ανιψιά του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Κωνσταντίνου και κόρη του Θωμά Παλαιολόγου. Βαπτίσθηκε στον Μυστρά με το χριστιανικό όνομα Ζωή, και το 1460 όταν καταλήφθηκε η Πελοπόννησος από τους Τούρκους, η Ζωή μαζί με τους γονείς της και τα δύο αδέλφια της, αναχώρησε για την Κέρκυρα. Με την μεσολάβηση του Έλληνα Βησσαρίωνα, που είχε ήδη γίνει στη Ρώμη καθολικός καρδινάλιος, η Ζωή με τον πατέρα της και τα αδέλφια της, μεταβαίνει στη Ρώμη. Μετά τον πρόωρο θάνατο των γονιών της, ο Βησσαρίωνας αναλαμβάνει την κηδεμονία των τριών παιδιών, τα οποία ασπάζονται το καθολικό δόγμα. Η ζωή της όμως αλλάζει όταν Πάπας εκλέγεται ο Παύλος ο Β', ο οποίος θέλησε να προωθήσει έναν διπλωματικό γάμο για τη Ζωή. Της προξένεψαν τον Δούκα της Μόσχας, Ιβάν τον Γ', με στόχο να προσηλυτισθούν οι ορθόδοξοι Ρώσοι στον καθολικισμό. Καθώς η Ζωή ήταν από βυζαντινή αυτοκρατορική γενιά, ο Πάπας Παύλος την έστειλε στη Ρωσία ως κληρονόμο του Βυζαντίου, το οποίο είχε ήδη πέσει στα χέρια των Τούρκων. Πρώτος σταθμός, μετά την Ρώμη, ήταν η ρωσική πόλη Πσκοφ, όπου η νεαρή τότε κοπέλα, έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από τον ρωσικό λαό».

Ο συγγραφέας του βιβλίου, θεωρεί κομβικό σημείο για τη ζωή της νεαρής κοπέλας την είσοδο της στην εκκλησία της πόλης: «εντυπωσιάσθηκε και παρότι είχε συνέχεια δίπλα της τον παπικό λεγάτο, ο οποίος την παρακολουθούσε, ασπάσθηκε την Ορθοδοξία, αγνοώντας τη θέληση του Πάπα. Στις 12 Νοεμβρίου του 1472, η Ζωή έγινε η δεύτερη σύζυγος του Δούκα της Μόσχας Ιβάν Γ', και έλαβε το όνομα Σοφία, ένα καθ' αυτό βυζαντινό όνομα».

Από την στιγμή εκείνη ξεκινά η λαμπρή πορεία της στην παγωμένη εκείνη χώρα, διηγείται ο κ.Λεονάρδος: «Η Σοφία έχοντας έντονο το θρησκευτικό συναίσθημα, πίεζε τον Ιβάν να απαλλαγεί από τον ζυγό των Τατάρων, καθώς τότε η Ρωσία ήταν υποτελής τους. Όντως, ο Ιβάν απελευθέρωσε την χώρα του και συνένωσε τα διάφορα ανεξάρτητα δουκάτα και πριγκιπάτα, κάτω από την εξουσία του».

Η συμβολή της Σοφίας στη χώρα είναι πολλή μεγάλη, καθώς, όπως εξηγεί ο συγγραφέας, «εκείνη εισήγαγε το βυζαντινό τυπικό στη ρωσική αυλή, ενώ συνέβαλε στο στήσιμο του ρωσικού κράτους».

«Καθώς η Σοφία ήταν η μοναδική διάδοχος του Βυζαντίου, ο Ιβάν θεώρησε οτι κληρονομεί τον θρόνο του, έτσι, υιοθέτησε το κίτρινο χρώμα των Παλαιολόγων και τον δικέφαλο αετό του Βυζαντίου, ο οποίος υπήρχε μέχρι την επανάσταση του 1917 και επανήλθε μετά την κατάρρευση του σοβιετικού καθεστώτος. Ο Ιβάν ονόμασε την Μόσχα, Τρίτη Ρώμη. Επίσης, επειδή οι γιοι των βυζαντινών αυτοκρατόρων λάμβαναν το όνομα του Καίσαρα, έτσι και ο Ιβάν πήρε τον αυτόν τον τίτλο, που στα ρωσικά είναι Τσαρ (τσάρος). Χάρις επίσης στην βυζαντινή κληρονομιά της Σοφίας, ο Ιβάν προβίβασε την αρχιεπισκοπή της Μόσχας σε Πατριαρχείο, με το σκεπτικό οτι πρώτο Πατριαρχείο δεν είναι η τουρκοκρατούμενη πλέον Κωνσταντινούπολη, αλλά η Μόσχα».

Σύμφωνα πάντα με τον συγγραφέα, Γ.Λεονάρδο, «η Σοφία ήταν η πρώτη που ίδρυσε στη Ρωσία, στα πρότυπα της Κωνσταντινούπολης, μυστικές υπηρεσίες, προάγγελο της τσαρικής Οχράνα και της σοβιετικής ΚΑ-ΓΚΕ-ΜΠΕ. Τη συμβολή της αυτή αναγνωρίζουν μέχρι και σήμερα οι Ρωσικές αρχές, όπως αντικατοπτρίζεται και στη δήλωση του τέως διευθυντή της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ρωσίας, Αλεξέϊ Πατρούσεφ, την Ημέρα των Σωμάτων Ασφαλείας, στις 19/12/2007, οτι η χώρα τιμά τη Σοφία για την προσφορά της, καθώς προστάτευσε τη Ρωσία από τους εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς».

Σ' αυτήν επίσης, «οφείλεται η αλλαγή της όψης της Μόσχας, καθώς εκείνη έφερε ιταλούς και βυζαντινούς τεχνίτες, οι οποίοι έχτιζαν πέτρινα πλέον κτήρια, ναούς, όπως τον ναό του Αρχάγγελου Μιχαήλ, μέσα στο Κρεμλίνο, αλλά και τα τείχη του Κρεμλίνου, όπως υπάρχουν και σήμερα. Η Σοφία μάλιστα ανοικοδόμησε το ανάκτορο, στο οποίο και σήμερα υποδέχονται οι Ρώσοι πρόεδροι τους ξένους ηγέτες που επισκέπτονται την Μόσχα, την περίφημη Χρυσή Αίθουσα. Στα πρότυπα επίσης του Βυζαντίου, έβαλε και έσκαψαν από κάτω όλο το Κρεμλίνο, ώστε να υπάρχει δρόμος διαφυγής».

«Από το 1472, που πήγε η Σοφία στη Ρωσία, ξεκινά η ιστορία του σύγχρονου —τσαρικού κράτους. Οι Ρώσοι τότε λόγω κλίματος, δεν καλλιεργούσαν, ήταν μόνο κυνηγοί. Η Σοφία τους έπεισε να καλλιεργήσουν τα χωράφια που είχαν, συμβάλλοντας έτσι στη διαμόρφωση του αγροτικής οικονομίας, σε όλη τη διάρκεια της τσαρικής διακυβέρνησης».

«Η Σοφία ήταν σεβαστή ακόμα και από το σοβιετικό καθεστώς», καθώς, σύμφωνα με τον κ. Λεονάρδο, «όταν οι σοβιετικοί γκρέμισαν το μοναστήρι της Αναλήψεως, που βρίσκεται στο Κρεμλίνο, μέσα στο οποίο φυλάσσονταν τα λείψανα των τσαρίνων, τα οστά της όχι μόνο δεν πετάχτηκαν, αλλά με εντολή του Στάλιν, φυλάχθηκαν στην σαρκοφάγο τους η οποία μεταφέρθηκε στον Αγιο Μιχαήλ».

Ο Γ. Λεονάρδος αναφέρει οτι η Σοφία έφερε από την τουρκοκρατούμενη Πόλη εξήντα (60) κάρα γεμάτα βιβλία, σπάνιους θησαυρούς, τα οποία φυλάχθηκαν σε υπόγειες στοές του Κρεμλίνου και αναζητώνται μέχρι σήμερα.

«Υπάρχουν γραπτές αναφορές», λέει ο κ. Λεονάρδος, «για την ύπαρξη αυτών των βιβλίων, τα οποία οι Δυτικοί ζητούσαν από τον εγγονό της Ιβάν τον Τρομερό να τους τα πουλήσει, κάτι το οποίο φυσικά αυτός δεν έκανε. Σήμερα υπάρχει μία εταιρία στη Ρωσία, έργο της οποίας είναι η ανακάλυψη αυτών των βιβλίων».

Η Σοφία Παλαιολογίνα άφησε την τελευταία της πνοή στις 7 Απριλίου του 1503, σε ηλικία 48 ετών. Για πρώτη φορά στα χρονικά της ρωσικής κοινωνίας αποδόθηκαν τιμές σε μία γυναίκα, έστω και σύζυγο τσάρου.

Εγγονός της ήταν ο Ιβάν Δ' ο Τρομέρος, ενώ ο σύζυγός της, Ιβάν Γ΄, ήταν ο πρώτος στη ρωσική ιστορία που ονομάσθηκε Μέγας, λόγω του έργου που πραγματοποίησε συνεπικουρούμενος από την Σοφία Παλαιολογίνα.

«Η Σοφία μεταλαμπάδευσε τη Βυζαντινή αυτοκρατορία σε μία αναδυόμενη αυτοκρατορία, τη Ρωσική. Ήταν εκείνη που έχτισε το ρωσικό κράτος, μετέφερε το βυζαντινό τυπικό, και γενικά εμπλούτισε τη ρωσική δομή και κοινωνία. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν στη Ρωσία ονόματα που παραπέμπουν στο Βυζάντιο, συνήθως τελειώνουν σε —οφ», επισημαίνει στη συνομιλία μας ο κ.Λεονάρδος.

Όσον αφορά στην εικόνα της ο Γ. Λεονάρδος μας πληροφορεί ότι «δεν υπάρχουν πορτρέτα της, όμως, επί κομμουνιστικού καθεστώτος, επιστήμονες με τεχνικές ανασυγκρότησαν το πρόσωπο της από τα κόκκαλα. Έτσι έγινε η προτομή της που υπάρχει στην είσοδο του Μουσείου Ρωσικής Ιστορίας, διπλα στο Κρεμλίνο».