Σάββατο 26 Ιανουαρίου 2019

Αξέχαστες μητέρες της ελληνικής πεζογραφίας



site analysis

Οκτώ μητρικές φιγούρες που, όσα χρόνια κι αν περάσουν, όσο κι αν τα ήθη χαλαρώσουν, θα αποτελούν σημεία αναφοράς.

«Μητέρα είναι μόνο μια» λέει ο λαός και η τέχνη δεν τον διαψεύδει. Όμως, το θετικό πρόσημο που συνοδεύει τη μητρότητα στη λαϊκή θυμοσοφία δεν αποτυπώνεται κατ’ ανάγκη στην πεζογραφία και στο θέατρο – ίσως επειδή τα βιώματα που σπρώχνουν τους ανθρώπους προς την καλλιτεχνική έκφραση δεν είναι από αυτά που συνδέει κανείς με ένα happy end. Λόγω της Ημέρας της Μητέρας ανατρέξαμε στην ελληνική γραμματολογία και ξεχωρίσαμε οκτώ αξέχαστες μητρικές φιγούρες που, όσα χρόνια κι αν περάσουν, όσο κι αν τα ήθη χαλαρώσουν, θα αποτελούν σημεία αναφοράς:
1. Η Ιοκάστη από την τραγωδία του Σοφοκλή «Οιδίπους Τύραννος». Η ιστορία της είναι γνωστή. Γέννησε τον Οιδίποδα, αγνοώντας τον χρησμό του Μαντείου των Δελφών να μην κάνει παιδιά με τον σύζυγό της Λάιο. Στη συνέχεια ο γιος σκότωσε τον πατέρα και παντρεύτηκε τη μητέρα του. Ο μύθος έδωσε λαβή σε εκατοντάδες ερμηνείες ανά τους αιώνες και το όνομα της Ιοκάστης -και του Οιδίποδα φυσικά- συνδέθηκε άρρηκτα με τη φροϋδική θεωρία (σύνδρομο της Ιοκάστης). Το συμπέρασμα; Μια αρχετυπική μητρική φιγούρα από τα έγκατα της ελληνικής μυθολογίας που έχτισε το σπίτι της στο παγκόσμιο συλλογικό υποσυνείδητο.
2. Η «Μήδεια» του Ευριπίδη. Σκότωσε τα παιδιά της για να εκδικηθεί τον εραστή της. Η πράξη της αυτή την κατάταξε ανάμεσα στα «τέρατα» της παγκόσμιας λογοτεχνίας και την κατέστησε πρώιμο φεμινιστικό είδωλο –μια γυναίκα με έντονα πάθη και με το θάρρος της δικής της πολιτιστικής ταυτότητας που απαιτεί αιματηρές θυσίες για την προδοσία που υπέστη.
3. Η ανώνυμη μάνα από «Το αμάρτημα της μητρός μου» του Γεώργιου Βιζυηνού. Κατατρεγμένη από τις τύψεις της επειδή προκάλεσε άθελά της τον θάνατο της νεογέννητης κόρης της, η μάνα του Βιζυηνού γίνεται σκληρή, εγωίστρια και εμμονική, παραδομένη στις δεισιδαιμονίες της εποχής και παραμελεί συστηματικά τους γιους της. Το πορτρέτο της είναι μια μελέτη σε βάθος των ψυχικών δυνάμεων που απελευθερώνονται με τη μητρότητα και του τρόπου με τον οποίο αυτές μπορούν να οδηγήσουν τον άνθρωπο σε δύσβατα μονοπάτια.
4.  Η Εκάβη στο «Τρίτο Στεφάνι» του Κώστα Ταχτσή.  Θεός και διάβολος ταυτόχρονα, η Εκάβη είναι η εικόνα της σύγχρονης Ελλάδας που μοιράζει δεξιά κι αριστερά χαστούκια και χάδια, απόλυτα εγωκεντρική και αδιάφορη για τις επιπτώσεις των πράξεών της στους άλλους.
5. Η μητέρα στον «Επιτάφιο» του Ρίτσου. Η πιο «διάφανη» από τις μητρικές φιγούρες που μας καθόρισαν λογοτεχνικά, η μητέρα-θρηνωδός διαβάζεται σαν παρτιτούρα που περιγράφει όλη τη γκάμα των ανθρώπινων συναισθημάτων, από τον ακραίο πόνο ως την εκστατική αγάπη.
6. Η Κατερίνα από «Το βιβλίο της Κατερίνας» του Αύγουστου Κορτώ. Απούσα από τη ζωή, αλλά πάντα παρούσα στη ζωή του γιου της, η Κατερίνα, ψυχικά ασταθής, βαθιά καταθλιπτική, γραπωμένη με νύχια και με δόντια από τον άρρενα απόγονό της, τον οποίο αγαπά με μια λατρεία παθολογική, μιλάει για πρώτη φορά με τη γλώσσα της απόγνωσης.
7. Η «Μάνα, μητέρα, μαμά» του Γιώργου Διαλεγμένου. Μάνα ξεδοντιασμένη, θύμα των παιδιών της και της εποχής, η ηρωίδα του πιο γνωστού έργου του Διαλεγμένου είναι η άλλη πλευρά του νομίσματος από την Εκάβη του Ταχτσή. Έχοντας παραιτηθεί από όλες τις εξουσίες της, είναι πλέον ένα ον κενό νοήματος που υπάρχει μόνο για να εξυπηρετεί τους άλλους.
8.  Η «Μαμά» της Μαργαρίτας Καραπάνου. Σκληρή, απροσπέλαστη, ανταγωνιστική, η μαμά της συγγραφέως είναι πλασμένη κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν της δικής της μητέρας, της συγγραφέως Μαργαρίτας Λυμπεράκη –τουλάχιστον σε αυτό το συμπέρασμα οδηγούμαστε. Το βιβλίο είναι το μοναδικό γραμμένο από γυναίκα στη λίστα μας και το δίπολο ανάγκης-απόρριψης που περιγράφει είναι ταυτόχρονα αποκαλυπτικό και τρομακτικό.
Λήδα Πιμπλή

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου