Ορθόδοξο φεστιβάλ στο Μινσκ! Όταν οι δεσμοί πίστης διατηρούνται ζωντανοί μέσα σε αντίξοες συνθήκες!
___
Μια Ελληνίδα εξομολογείται όσα βίωσε κατά την ετήσια συνάντηση η οποία διεξήχθη για 5η συνεχή χρονιά στην πρωτεύουσα της Λευκορωσίας
Ο μεγάλος θεολόγος του καιρού μας Παναγιώτης Νέλλας είχε τοποθετηθεί θετικά ενώπιον του πολιτισμού. Έλεγε μάλιστα ότι τα ανθρώπινα επιτεύγματα, οι κατακτήσεις της τεχνικής και οι αναζητήσεις της φιλοσοφίας δεν είναι πράγματα κακά ή απλώς ανεκτά, είναι με τρόπο θετικό καλά και πολύτιμα αν ενταχθούν μέσω της θεολογίας στην αλήθεια της Εκκλησίας, απαλλαγμένα από την “άνομη αυτονομία”. Μπορεί στη Λευκορωσία να μην γνωρίζουν τα λεγόμενα του Παναγιώτη Νέλλα, ωστόσο, το ετήσιο Ορθόδοξο φεστιβάλ στο Μινσκ και φέτος βαδίζει στα χνάρια της σκέψης του.
Για 5η συνεχόμενη χρονιά διεξήχθη από τις 7 έως τις 9 Ιουνίου του 2019 το ετήσιο τριήμερο Φεστιβάλ Ορθοδόξων στο κέντρο τού Μινσκ, πρωτεύουσα της Λευκορωσίας, στους χώρους του μουσείου Μαξίμ Μπογκντάνοβιτς.
Φέτος το θέμα ήταν “Γυναίκες στον 20ό αιώνα που επέλεξαν έναν μοναδικό δρόμο”. Το φεστιβάλ οργάνωσε ο Ορθόδοξος Ντμίτρι Στρότσεφ, αρχιτέκτονας και ποιητής.
Μετά από πρόσκληση της Όλγας Αλέινικ, στην εικαστικό και συγγραφέα Μελίτα Αντωνιάδου από την Ελλάδα, η κ. Αντωνιάδου, δέχτηκε να ταξιδέψει ώστε να συμμετάσχει στο φεστιβάλ με την παρουσίαση της ζωής της αγίας Μαρίας Σκομπτσόβα. H Όλγα Αλέινικ είναι πρώην γραμματέας και νυν μέλος της εξαμελούς επιτροπής του παγκόσμιου Συνδέσμου Ορθόδοξων Νεολαιών, που θεμελιώθηκε το 1949 στην Ελβετία από τον π. Αλέξανδρο Σμέμαν, τον Ζωρζ Κοντρ και τον Νικόλαο Νησιώτη.
Βιβλική θεματολογία
Στο φεστιβάλ Ορθοδόξων φιλοξενήθηκαν έργα της γνωστής ζωγράφου Ζωής Λιτβίτοβα, με βιβλική θεματολογία, όπως την επιστροφή του ασώτου ή άγγέλους, θέματα δηλαδή που δεν συνηθίζουν να επιλέγονται για να εκπροσωπήσουν τη χώρα σε φεστιβάλ και αυτό αποτέλεσε μια ευχάριστη καινοτομία.
Ανάμεσα στους συνέδρους, η Βαλέρια Τσαρναμόρσταβα μίλησε για τη Λαρίσσα Γένιους, ποιήτρια, πατριώτισσα και γνήσια Χριστιανή, που φυλακίστηκε από το 1949 για 25 χρόνια στο γκουλάγκ του Στάλινγκραντ, όπου κρατούντο πολλοί από τους Λευκορώσους πολιτικούς κρατούμενους του σοβιετικού καθεστώτος. Στο Γκουλάγκ ακόμη και οι γηραιότεροι την αποκαλούσαν «μητέρα» και τα ποιήματά της ήταν «μέλι» γι’ αυτούς, τους εμψύχωναν. Πάντοτε παρακολουθείτο από την ΚGB κι όταν της προσφέρθηκε ρωσική υπηκοότητα για να λήξουν τα βάσανά της, το αρνήθηκε. Βοηθώντας τους αδύναμους, ενέπνευσε πολλούς κι έγινε πνευματικό παράδειγμα οδηγώντας πολλούς στη μετάνοια.
Ενδιαφέρουσα υπήρξε και η ομιλία της ιστορικού Ναταλίας Λικβίνσεβα (Μόσχα) με τίτλο “Σκέψη, πίστη και κλήση ζωής: Σιμόνη Βέιλ, Ήντιθ Στάιν και αγία Μαρία Σκομπτσόβα”. Η ιστορικός τόνισε τη συμβολή αυτών των τριών αξιοθαύμαστων γυναικών στον παγκόσμιο πολιτισμό, στην ιστορία του εικοστού αιώνα και ιδιαίτερα στην ιστορία της σκέψης. Οι τρεις τους επαναπροσδιόρισαν τη γυναικεία δυνατότητα για φιλοσοφική σκέψη και δημιουργική αυτοπραγμάτωση, για την προσωπική σχέση με τον Θεό και τη δημιουργικότητα, για την αντοχή στις δοκιμασίες και στη συνειδητή τους συνάντηση με τον θάνατο σαν πέρασμα στην όντως ζωή. Η αγία Μαρία Σκομπτσόβα ανακηρύχθηκε αγία από το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 2004 και ακολούθησε το Βατικανό, συμπεριλαμβάνοντάς την και στους δικούς του Αγίους.
«Σιωπηλό θέατρο»
Ενδιαφέρον παρουσίασε η παράσταση του «Σιωπηλού θεάτρου» του Μινσκ, που οργάνωσε η σπουδαία ζωγράφος Ξίσα Αγγέλοβα, που με λιτά μέσα και χωρίς λόγια, έδειξε την ισχύ της ενότητας και την καταστροφή που φέρνει ο φόβος και η διχόνοια.
Η κ. Αντωνιάδου μίλησε στην “Ορθόδοξη Αλήθεια” γι’ αυτήν τη μοναδική εμπειρία που έζησε στο Ορθόδοξο φεστιβάλ και στην πολύπαθη όπως την χαρακτήρισε Λευκορωσία. Μας μετέφερε τον θαυμασμό της για τις προσπάθειες που καταβάλλουν οι τοπικές Ορθόδοξες πρωτοβουλίες να διατηρούνται ζωντανοί οι δεσμοί πίστης και κοινής πορείας, μέσα σε αντίξοες συνθήκες, που εμείς στην Ορθόδοξη Ελλάδα δεν μπορούμε εύκολα να συλλάβουμε. Η ίδια μάς εξομολογείται σε συναισθηματική φόρτιση απ’ όσα είδε και βίωσε:
«Έζησα κάποιες έντονες μέρες σε πολύ οικείο και ταυτόχρονα πολύ διαφορετικό περιβάλλον, προσπάθησα να καταλάβω όσα μπορώ για έναν λαό πολύπαθο, που για πολλά χρόνια γνώρισε πολέμους, αφανισμούς, απολυταρχικά καθεστώτα, μέσα στον φόβο και το κυνηγητό, χωρίς να γνωρίζει κάθε μέρα που ξημερώνει, τι του επιτρέπεται και τι του απαγορεύεται. Για να ταξιδέψεις κατευθείαν στο Μινσκ, χρειάζεται βίζα, αλλά δεν υπάρχει Λευκορωσικό προξενείο, και οι διαδικασίες γίνονται δι’ αλληλογραφίας.
Το Μινσκ, μια πόλη κατά 80% κατεστραμμένη από τους βομβαρδισμούς των Γερμανών κατά τον Β΄ Παγκόσμιο, έτυχε κι άλλο ένα 10% καταστροφής μετά τον πόλεμο από τους Σοβιετικούς, οι οποίοι έκτισαν μεγάλες λεωφόρους στο κέντρο της πόλης και τεράστια άχαρα κτίσματα που μάλλον απομονώνουν παρά φέρνουν τους ανθρώπους κοντύτερα, αναγκάζοντας τους κατοίκους των οποίων τα σπιτάκια γκρέμισαν σωρηδόν, να δεχτούν προκάτ κατοικίες σε θεόρατα συγκροτήματα 40 και 50 ορόφων που στέκουν σαν τοτέμ μόνα τους στις παρυφές της πόλης. Μου έκανε εντύπωση πως γύρω τους δεν έχει δημιουργηθεί κοινότητα, εστιατόρια, καφέ, μόνο μικρά σουπερμάρκετ για τις καθημερινές ανάγκες. Όλα εκτείνονται θεόρατα είτε προς τα πάνω είτε οριζόντια.
Μνήμες πολέμου
Όταν ρώτησα, πού είναι το κέντρο; Πού μαζεύονται οι νέοι; Αν υπάρχουν καφέ, θέατρα κλπ μου απάντησαν: Το Μινσκ ονομάζεται “η πρωτεύουσα χωρίς κέντρο”. Την τελευταία πενταετία γίνεται μια προσπάθεια να διασωθούν ελάχιστα χαμηλά κτίρια στο κεντρικό Μινσκ, που μετατρέπονται σε καφενεία και καταστήματα. Το περπατάς αυτό το κέντρο αρκετά σύντομα.
Ωστόσο ο ταξιδιώτης θα ανακαλύψει μέρη που διατηρούν τις μνήμες που πρέπει να προβάλλονται. Σαν νησάκι ελαφρά υπερυψωμένο μέσα στη λίμνη, είναι ο τόπος όπου έστησαν το μνημείο για τους νεκρούς του πολέμου του Αφγανιστάν τη δεκαετία του ’80. Θυμίζει καμπαναριό εκκλησίας και γύρω μπρούτζινα μεγάλα αγάλματα, μάνες που θρηνούν τα αδικοχαμένα τους παιδιά. Παραπέρα ένα παιδί - άγγελος, κλαίει ασταμάτητα, καθώς έχουν φτιάξει από τα ματάκια του να ρέει σιντριβάνι δακρύων, που του βρέχει απαλά τα μάγουλα και δημιουργεί στα πόδια του μια λιμνούλα.
Εκατόμβες και αναρίθμητοι σταυροί
Μια φίλη με οδήγησε να προσκυνήσω τη μεγαλύτερη από τις πολλές εκατόμβες της πόλης, το Κουραπάτι. Είναι ένα δάσος περίπου 50 στρεμμάτων, με αναρίθμητα ψιλόλιγνα δένδρα και αναρίθμητους ξύλινους σταυρούς. Ανάμεσά τους πέτρες μικρότερες, μεγαλύτερες, πάνω τους ζωγραφισμένοι άγιοι, η Παναγία, ο Χριστός. Σε ένα ξέφωτο μεγάλοι σταυροί, ο καθένας για ένα επάγγελμα: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ, ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ, ΖΩΓΡΑΦΟΙ, ΕΡΓΑΤΕΣ, ΟΙΚΟΔΟΜΟΙ, ΚΛΗΡΙΚΟΙ, ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΣ, ΕΜΠΟΡΟΙ… Κι άλλοι συλλογικοί σταυροί με εθνότητες: Πολωνοί, Λευκορώσοι, Ρώσοι, Εβραίοι, Λιθουανοί… 50.000 νεκροί, αντιφρονούντες, από το 1931 μέχρι το 1941, στοιβάζονταν σε καμιόνια και εδώ τους έριχναν σε λάκκους. Μετά το ’41, τους έστελναν κατευθείαν από τα γκουλάγκ στην πρώτη γραμμή του πολέμου, να σφαγιασθούν σαν κρέας, όπως χαρακτηριστικά μου είπαν: “Οι Λευκορώσοι αντιστάθηκαν τόσο γενναία, που μετά τον πόλεμο το Μινσκ ονομάστηκε “η πόλη των ηρώων”».
Λίγοι και εκλεκτοί
Χώρα με αντιθέσεις η Λευκορωσία επιφυλάσσει εκπλήξεις, που δείχνουν ότι οι ιστορίες επαναλαμβάνονται, όπως τα πάθη των ανθρώπων. Η κ. Μελίτα Αντωνιάδου διαπιστώνει και μας αναφέρει:
«Οι κεντρικές αρτηρίες της πόλης ονομάζονται οδός Μαρξ, οδός Λένιν, οδός Ένγκελς, και το άγαλμα του Λένιν ουδέποτε αφαιρέθηκε από τις αυλές των δημαρχείων ή των πλατειών. Τελευταία μάλιστα σταδιακά αποκαθιστούν και τη μνήμη του Στάλιν. Ένας δρόμος στην είσοδο της πόλης επί εποχής του ήταν γεμάτος από κανόνια και τανκ, πίσω από έναν κτισμένο τοίχο, για την προστασία της πόλης, όπως έλεγαν. Αυτό είχε καταργηθεί και επανήλθε τελευταία, επαναβαφτιζόμενος με το όνομα που του είχε αφαιρεθεί: “Η γραμμή του Στάλιν”».
Η κ. Αντωνιάδου ανακαλύπτει μετά από επαφές με τους ντόπιους στην ολιγοήμερη επίσκεψή της στη χώρα, πως δεν υπάρχουν ιδιωτικές γκαλερί ή ιδιωτικά θέατρα. Οι εκθέσεις, έργων, αφού περάσουν από λογοκρισία, εκτίθενται στο Μουσείο του Στρατού, ή στο Μουσείο του Υπουργείου Εσωτερικών. Ανάλογα και οι θεατρικές παραστάσεις. Βέβαια, ο λαός καταφέρνει να πραγματοποιεί κάποιες ιδιωτικές εκδηλώσεις, αποφεύγοντας τη γραφειοκρατία και την πιθανότητα απαγόρευσης. Μια τέτοια εκδήλωση ήταν και το Ορθόδοξο φεστιβάλ. Θα προσθέσει με θαυμασμό για τους πιστούς της Ορθόδοξης Εκκλησίας: «Λίγοι και εκλεκτοί οργάνωσαν το Φεστιβάλ, μια χούφτα άνθρωποι. Οι συμμετέχοντες ήταν άλλη μια χούφτα. Όμως είχαν τη χαρά να συνευρίσκονται. Είναι ήδη γι’ αυτούς τόσο μεγάλο βήμα να μπορούν να παρουσιάσουν ανατρεπτικές προσωπικότητες, σε μια χώρα-πειραματόζωο του Στάλιν, καθώς θέλησε να δημιουργήσει στο παρελθόν ένα κράτος χωρίς μνήμη Θεού, καταστρέφοντας και τις πνευματικές και τις πολιτιστικές τους ρίζες, γκρεμίζοντας ναούς, απαγορεύοντας τη διδαχή της γλώσσας τους στα σχολεία, καίγοντας τα βιβλία τους, τα μνημεία τους, δολοφονώντας κάθε μορφωμένο και πιστό άνθρωπο».
«Αυτοί οι Χριστιανοί μετρούν περισσότερο από εμάς που δεν εκτιμούμε τι έχουμε»
Για την εκκλησιαστική ζωή των Ορθοδόξων της Λευκορωσίας στη διαφορετική από τη γνωστή σ’ εμάς καθημερινότητα, η εικαστικός κ. Αντωνιάδου θα μας διαφωτίσει:
«Η πνευματική ζωή νοείται κυρίως στο επίπεδο της κοινωνικής δράσης (που την έχουν δραματικά ανάγκη), προς τα κει προσανατολίζονται τα λιγοστά τους μοναστήρια. Οι ενορίες σε μια πόλη ενάμιση εκατομμυρίου είναι καμιά τριανταριά κι όχι πολυπληθείς. Όμως αυτοί οι Χριστιανοί, μετρούν πολύ περισσότερο ενώπιον του Θεού, από πολλούς από μας, που δεν εκτιμούμε τι έχουμε... Γνώρισα έναν αξιόλογο ιερέα, τον π. Αλέξανδρο Παλτσέβκιι, εφημέριο του ναού Αγίου Σπυρίδωνος, που στεγάζεται προς το παρόν σε ένα ενοικιαζόμενο ισόγειο χώρο πολυκατοικίας, σε αναμονή για το κτίσιμο μιας ευμεγέθους εκκλησίας που επιτέλους εγκρίθηκε από τις αρχές, μετά από πολύχρονες προσπάθειες. Το οικόπεδο έχει αγοραστεί, τα σχέδια έχουν γίνει, μένει η πραγματοποίηση του έργου. Ο π. Αλέξανδρος έχει σπουδάσει θεολογία στο παν/μιο του Μινσκ και έκανε μάστερ στο Σανμπεζί στη Γενεύη. Συχνά επισκέπτεται τη Θεσσαλονίκη και το Άγιον Όρος, μαθαίνει ελληνικά και εκτιμάει πολύ τη συμβολή τής εν Ελλάδι Εκκλησίας στην πνευματική του πορεία. Με κάλεσε για μια ομιλία στην ενορία του με θέμα “δημιουργικότητα και πίστη” με αφορμή την αγία Μαρία Σκομπτσόβα, καλλιτέχνη και συγγραφέα, τον γέροντα Σωφρόνιο, καλλιτέχνη και συγγραφέα επίσης».
«Είναι ζωγράφος, 43 ετών. Τη λένε Ξίσα Αγγέλοβα και είναι φίλη μου!»
Εντωμεταξύ, η Ξίσα Αγγέλοβα, Λευκορωσίδα ζωγράφος που συμμετείχε στο Ορθόδοξο φεστιβάλ, προσκάλεσε τη Μελίτα Αντωνιάδου στο προγονικό απέριττό της σπίτι της στη μέση ενός δάσους. Η γενναιοδωρία της προς την Ελληνίδα συνάδελφό της, άφησε στην καρδιά της κ. Αντωνιάδου ένα βαθύ αποτύπωμα, αναμνηστικό από ένα αληθινό παιδί του Θεού. Μας καταθέτει εντυπωσιασμένη την εμπειρία της:
«Η Λευκορωσία είναι γνωστή για την ομορφιά των δασών της, για τις πολλές λίμνες και τα ποτάμια. Δεν είναι μόνο η πλούσια χλωρίδα και πανίδα της, είναι και ο πλούτος της καρδιάς, που εκφράζεται μέσα από τους ιδιαίτερους καλλιτέχνες που έχει βγάλει αυτή η χώρα. Ήμουν τυχερή να γνωρίσω μια θαυμάσια ζωγράφο, την Ξίσα. Βρήκαμε το δρόμο, για το σπίτι της μπαίνοντας σε ένα πυκνό δάσος γεμάτο ψηλόλιγνα σκούρα δένδρα και σημύδες. Το σπίτι, ζωγραφισμένο απέξω, κι από μέσα παντού. Στους εξωτερικούς τοίχους κρέμονταν Παναγίες, ανάγλυφες παραστάσεις, μωσαϊκά από ψηφίδες αλλά κι από σπασμένα τσαγιερά. Στην είσοδο μια παραλλαγή της φιλοξενίας του Αβραάμ του Ρουμπλιώφ. Στο δοκάρι του τοίχου μια παράσταση από το τσουνάμι στην Ασία, χίλιοι άνθρωποι να πνίγονται αλλά με τέτοιο τρόπο, όπως στις αγιογραφίες - σαν να ανασταίνονταν την ίδια στιγμή. Αφού γνωριστήκαμε, ζωγραφίσαμε μαζί, της είπα: ‘Δεν έχεις επίγνωση πόσο όμορφα είναι τα έργα σου! Κάποια στιγμή ένας ατζέντης θα σε ανακαλύψει και θα σε κάνει γνωστή σε όλο τον κόσμο σαν τον συμπατριώτη σου τον Σαγκάλ!!!’
Αμέσως βούρκωσε, έκρυψε το πρόσωπό της στα χέρια της και είπε: - Αν γινόταν αυτό, θα χανόταν η ομορφιά από τη ζωή μου, θα γινόμουν κάτι άλλο… Όχι, δεν θέλω να μου συμβεί αυτό, θέλω να είμαι ελεύθερη!
Φτωχή κι ελεύθερη! Σκέφτηκα, και θυμήθηκα τα λόγια του Χριστού στον πλούσιο νέο: “Ει θέλεις τέλειος είναι…”
Ορθόδοξη συνείδηση
Μετά από λίγο, παρηγορημένη που βρήκε κάποιον που αγάπησε τη δουλειά της, με ξάφνιασε λέγοντας:
- Αφού σου αρέσουν οι ζωγραφιές μου, σε παρακαλώ πάρε όποια θέλεις δώρο από μένα!
Και γυρνώντας στη φίλη μου, της λέει: - Κι εσύ βέβαια! Γυρίστε όλο το σπίτι, διαλέξτε ό,τι σας αρέσει!!!
Διάλεξα μια πανέμορφη γέννηση, της ζήτησα να βγάλει την κορνίζα γιατί δεν θα χωρούσε στη μικρή μου βαλίτσα κι επιχείρησα να της προσφέρω κάποιο αντίτιμο: Σε παρακαλώ, αυτό θέλω να το πληρώσω!
Η απάντηση με αφόπλισε:
- Αυτό που στοιχίζει είναι η κορνίζα, μου είπε γελαστά.
Θεωρώ ότι είναι μια από τις περιπτώσεις καλλιτεχνών που “ανακαλύπτονται” μετά θάνατον. Πιστεύω ότι θα κτίσουν ειδική πτέρυγα στο μουσείο για να στεγάσουν το πλούσιο έργο που έχει κάνει, κι ας είναι 43 ετών. Τη λένε Ξίσα Αγγέλοβα και είναι φίλη μου».
Η αγάπη και η εκτίμηση ανάμεσα στις δυο γυναίκες, είναι το αποτέλεσμα της αμοιβαιότητας των αισθημάτων που γεννιέται ανάμεσα σε δυο Ορθόδοξους λαούς, διαφορετικούς, αλλά τόσο κοντινούς στην Ορθόδοξη συνείδησή τους. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να ξεκινήσει η ενότητα της πίστεως.
__________
Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 10.07.2019
