Τα ιερά λείψανα της Αγίας Ματρώνης της Χιοπολίτιδος

site analysis

ΤΑ ΙΕΡΑ ΛΕΙΨΑΝΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΑΤΡΩΝΗΣ ΤΗΣ ΧΙΟΠΟΛΙΤΙΔΟΣ

Βασίλειος Γ. Βοξάκης, Θεολόγος καθηγητής

Τα ιερά λείψανα της Αγίας Ματρώνης έως το 1822

             Η Αγία Ματρώνα, η Χιοπολίτιδα, «ο της Χίου θείος βλαστός»¹, γεννήθηκε στην αγιοτόκο Χίο στις αρχές του 14^ου αιώνα ή στα τέλη του 13 ^ου αιώνα κατά την περίοδο της Γενουατοκρατίας. Από τη νεαρή της ηλικία έλαβε την απόφαση να ακολουθήσει την ισάγγελον μοναχική πολιτεία. Με τη χάρη του Θεού ανέβαινε συνεχώς στη νοητή κλίμακα των πνευματικών αρετών. Ακράδαντη υπήρξε η πίστη της στον Χριστό, από την οποία ενισχυόμενη επιδιδόταν σε καθημερινούς ασκητικούς αγώνες. Υπήρξε ηγουμένη της Μονής του Σωτήρος Χριστού στη Χώρα της Χίου. Η Μονή βρισκόταν απέναντι από το Κάστρο της Χίου στην ενορία της Αγίας Άννης της Καπέλλης (Κοπέλλης). Τη Μονή ίδρυσε στις αρχές του 14^ου αιώνα η ίδια η Αγία Ματρώνα στην περιοχή που τότε ονομαζόταν Παλαιόκαστρο². Η οσιακή της Κοίμηση συνέβη στις 20 Οκτωβρίου³, ημερομηνία κατά την οποία τιμάται η μνήμη της κάθε έτος από την Ορθόδοξη Εκκλησία.

                       Ο Τριαδικός Θεός τίμησε την Αγία Ματρώνα δοξάζοντάς την και αναδεικνύοντας  τον Ιερό της Ναό, τον τάφο της και τα αγιασμένα λείψανά της ως «πηγήν θαυμάτων» και «άμισθον ιατρείον», το οποίο «ιατρεύει πάθη χαλεπά»⁴. Από την κοίμησή της και μετά, τα θαύματα που επιτελούσε ο Θεός σε όσους επικαλούνταν με θερμή πίστη το όνομα της Αγίας Ματρώνης υπήρξαν πολυάριθμα. Διότι αυτή έλαβε «Μεγίστην παρρησίαν προς τον Θεόν»⁵. Ημέρα με την ημέρα το όνομα της θαυματουργού Χιοπολίτιδος Αγίας γινόταν ολοένα και πιο γνωστό και αύξανε η τιμή και η αγάπη των πιστών προς αυτήν. Ο Μητροπολίτης Ρόδου Νείλος ο Διασσωρινός⁶ στο Εγκώμιο, που συνέγραψε για να τιμήσει την Αγία Ματρώνα, αποκαλεί τα Ιερά Λείψανά της «θησαυρόν με τον οποίον επλουτίσθη ο τάφος της»⁷.

               Το πλήθος των προσκυνητών ήταν τέτοιο, που κρίθηκε επιτακτική η ανάγκη της διευρύνσεως του ναού. Όπως εξηγεί ο Όσιος Νικηφόρος στο Συναξάρι της Αγίας: «Αλλ’ επειδή ήτον ο ναός μικρός και ήτον μεγάλη στενοχωρία εις το πλήθος των εισερχομένων, δια τούτο οι μεταγενέστεροι πολίται της Χίου ηθέλησαν να τον μεγαλύνουν»⁸. Το σχέδιο της επεκτάσεως του ναού προέβλεπε να συμπεριληφθεί μέσα σ’ αυτόν και ο χώρος του τάφου της Αγίας, ο οποίος μέχρι τότε ευρισκόταν κοντά σε έναν από τους εξωτερικούς τοίχους του υπάρχοντος ναού. Τότε κρίθηκε αναγκαίο να γίνει ανακομιδή των Αγίων Λειψάνων της. Σκάβοντας τον τάφο της βρέθηκε «η αγία και σεβασμία της κεφαλή, άρρητον ευωδίαν εκπνέουσα και με όλα τα σημεία της θείας χάριτος δεδοξασμένη»⁹. Τα θαύματα που συνέβησαν κατά την εύρεση της Τιμίας Κάρας και η χαρά των πιστών επιβεβαίωναν για μία ακόμα φορά την τιμή που απολάμβανε η Αγία από τον Θεό και από τους ανθρώπους. Ακόμα και ο Γενουάτης και Ρωμαιοκαθολικός Ποτεστάτος της Χίου, εντυπωσιασμένος από τα θαύματα των Λειψάνων της Ορθόδοξης Αγίας, παραχώρησε έγγραφο, όπου πιστοποιούσε ότι πράγματι η ευρεθείσα Κάρα ήταν της Χιοπολίτιδος Οσίας Ματρώνης¹⁰. Η εύρεση της τιμίας Κάρας της Αγίας, η οποία εορτάζεται στις 15 Ιουλίου, δεν γνωρίζουμε ποιο έτος ακριβώς συνέβη.

               Τα ευρεθέντα Λείψανα αρχικά πρέπει να τοποθετήθηκαν όλα σε μία λειψανοθήκη. Αυτή τη λειψανοθήκη την ονομάζει ο Μητροπολίτης Νείλος ο Διασσωρινός στο Εγκώμιό του «προβατικήν κολυμβήθραν»¹¹ για το νησί της Χίου. Ενώ όμως στην προβατική κολυμβήθρα (τη γνωστή από την Ευαγγελική διήγηση της θεραπείας του παραλύτου¹²) μόνο μία φορά το έτος και μόνο ένας άνθρωπος θεραπευόταν, η λειψανοθήκη της Αγίας Ματρώνης είχε καταστεί ανεξάντλητη πηγή θεραπειών όλο το έτος και για όλους όσους προσέρχονταν με πίστη, τονίζει στο ίδιο Εγκώμιο ο Νείλος. Εδώ να σημειώσουμε ότι ο Νείλος ο Διασσωρινός ήταν Χίος στην καταγωγή και βασιζόμενος και στα προσωπικά του βιώματα το 1366 συνέταξε το Εγκώμιο της Οσίας Ματρώνης ¹³.

               Στους μετέπειτα χρόνους και μέχρι το 1822 μεγάλο πλήθος πιστών προσερχόταν στο ναό της Αγίας, προκειμένου να προσκυνήσουν τα ιερά Λείψανά της και τον τάφο της. Όπως γράφει ο Χίος ιστορικός Γεώργιος Ζολώτας: «ο ναός ούτος μεγάλως ετιμάτο παρά τοις Χίοις και ου μόνον παρ’ τούτοις αλλά και τοις ξένοις, (ενν. τους εκτός Χίου) οίτινες συνέτρεχον εις αυτόν πολυπληθείς»¹⁴. Σύμφωνα με σημείωση παλαιού χειρογράφου, η συρροή των πιστών ήταν τόσο μεγάλη (ιδίως την ημέρα της μνήμης της), ώστε από το λιμάνι μέχρι το ναό της Αγίας, εάν έριχνες από το ύψος ενός κτιρίου ένα αυγό πάνω στο πλήθος, που κατέκλυζε τον δρόμο, θα λέρωνες εκατό ανθρώπους¹⁵.

            Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Χίου επισκόπου Μυριοφύτου και Περιστάσεως, Γρηγορίου Φωτεινού (1811-1900), η κάρα της Αγίας Ματρώνης ήταν αποθησαυρισμένη σε ασημένια λειψανοθήκη, η οποία είχε σχήμα Αγίου Ποτηρίου, αλλά σε αρκετά μεγαλύτερες διαστάσεις από το συνηθισμένο, ώστε να είναι δυνατόν να εμπεριέχεται εντός αυτού το Άγιο Λείψανο¹⁶. Όπως καταγράφει στα Απομνημονεύματά του ο Γρηγόριος, όταν ήταν σε παιδική ηλικία και συγκεκριμένα το 1820, ασθένησε. Οι γονείς του τον οδήγησαν σε διάφορους ναούς της πόλεως της Χίου, γνωστούς για τη θαυματουργική δράση των Αγίων τους, προκειμένου να θεραπευθεί. Όπως σημειώνει όλα αυτά συνέβησαν «τη 20 Οκτωβρίου εν τη πανηγύρει της Αγίας Ματρώνης, ή απλώς της Αγιάς Κιουράς»¹⁷. Στο ναό της Αγίας έφθασαν την ώρα του Εσπερινού. Ενθυμείται ο τότε μικρός Γρηγόριος ότι ο ιερέας, στεκόμενος μπροστά στην Ωραία Πύλη, κρατούσε στα χέρια του με ευλάβεια τη Λειψανοθήκη σε σχήμα μεγάλου Αγίου Ποτηρίου, η οποία περιείχε την κάρα της Αγίας Ματρώνης, προκειμένου να την ασπασθεί το εκκλησίασμα. «Φθάσαντες εις τον Ναόν είδομεν τον ιερέα την ιεράν φορούντα στολήν εν τη ωραία πύλη εστραμμένον προς ημάς και κρατούντα ευλαβώς την κάραν της Αγίας Ματρώνης εν αργυρά θήκη εν σχήματι μεγάλου Αγίου ποτηρίου, ην ήσπαζον τα πλήθη του λαού, εν οις και ημείς»¹⁸.

Από τη διήγηση θαύματος, που επιτελέσθηκε δια των πρεσβειών της Αγίας Ματρώνης το 1745, πληροφορούμαστε ότι η λειψανοθήκη της αγίας κάρας της φυλασσόταν σε εντοιχισμένο ερμάριο (ντουλάπι) στο ναό της. Ο Άγιος Νικηφόρος ο Χίος στο Συναξάρι της Αγίας το αναφέρει ως «αρμάρι»¹⁹. Αν και στο κείμενο δεν προσδιορίζεται ρητώς πού βρισκόταν αυτό το «αρμάρι», προφανώς θα πρέπει να ήταν κάποια εσοχή στον τοίχο του Ιερού Βήματος στον χώρο του Διακονικού. Προφανώς στο «αρμάρι» αυτό παρέμενε για μεγαλύτερη ασφάλεια η κάρα της Αγίας και από εκεί ελάμβαναν τη λειψανοθήκη της οι ιερείς για να τη μεταφέρουν στον κυρίως ναό προς προσκύνηση των πιστών, αλλά και εκτός του ναού σε οικείες ασθενών που ζητούσαν τη βοήθειά της²⁰.

Η παραμονή των λειψάνων της Αγίας Ματρώνης στο ναό της και η συνεχής επιτέλεση θαυμάτων μαρτυρείται και από την υμνολογία της εορτής της: «Ο σηκός ο πάνσεπτος, σού θείου σκήνους, εκπηγάζει θαύματα και τα πανίερα οστά, τοις ευλαβώς εξαιτούσι σού την θείαν χάριν, Ματρώνα, ην είληφας»²¹. Μεταξύ των Λειψάνων της ιδιαιτέρας τιμής ελάμβανε η κάρα της Οσίας, η οποία ονομάζεται στην υμνογραφία «πηγή θαυμάτων»²² και «τιμία κεφαλή»²³. Αυτή χαρακτηρίζεται ως «θησαυρός γαρ ανέκλειπτος και άσυλος πλούτος, και όλβος ουράνιος»²⁴, που δωρίθηκε από τον Θεό στους πιστούς.

Η καταστροφή του 1822 και η αρπαγή των ιερών λειψάνων της Οσίας Ματρώνης

Οι Τουρκικές θηριωδίες και οι καταστροφές στο νησί το 1822 έπληξαν και την Μονή του Σωτήρος Χριστού, περισσότερο γνωστή τότε ως Μονή της Αγίας Ματρώνης. Κατά την ανελέητη σφαγή, όσες μοναχές δεν βρήκαν μαρτυρικό θάνατο αιχμαλωτίσθηκαν και η Μονή πυρπολήθηκε και ερειπώθηκε. Τα ιερά λείψανα της Αγίας Ματρώνης, λειψανοθήκες, ιερά σκεύη, και παλαιοί Κώδικες λεηλατήθηκαν. Βεβαίως οι Τούρκοι δεν τα άρπαξαν από ευσέβεια, αφού είναι αλλόπιστοι και μισόχριστοι . Ο λόγος που τους παρακίνησε να τα αφαιρέσουν δεν ήταν άλλος από την ανεξάντλητη δίψα που αισθανόταν αυτό το κράμα δολοφόνων και πλιατσικολόγων για το άκοπο χρήμα, που θα εξασφάλιζε η πώλησή τους. Από τα λείψανα της Οσίας γνωρίζουμε ότι κάποια, όπως οι δυο βραχίονες της, αρπάχθηκαν από Τούρκους και παρέμειναν στα χέρια τους στο Φρούριο της Χίου έως το 1827- 1828, ενώ άλλα, όπως η Τιμία Κάρα της – και ίσως και η δεξιά χείρα της – κατέληξαν στην Προύσα της Μικράς Ασίας στην κατοχή ενός Πασά. Άλλα τμήματά τους είναι άγνωστο που μεταφέρθηκαν από τους αρπάξαντες αυτά Οθωμανούς. Δεν μπορεί να αποκλεισθεί το γεγονός κάποια από αυτά να καταστράφηκαν, εξαιτίας του Ισλαμικού φανατισμού και της μισαλλοδοξίας που καλλιεργεί το Κοράνιο. Απόδειξη για το μένος των Μουσουλμάνων Οθωμανών να ανεύρουν ιερά λείψανα είτε για να τα πουλήσουν αποκομίζοντας κέρδος, είτε για να τα καταστρέψουν από θρησκευτικό φανατισμό είναι η ακόλουθη μαρτυρία. Ο προαναφερθείς Χίος επίσκοπος Γρηγόριος Φωτεινός βεβαιώνει ότι σε όλους τους ναούς της Χίου, οι οποίοι ήταν πολυάριθμοι, δεν έμεινε Αγία Τράπεζα που να μην καταστραφεί από τον Τουρκικό όχλο και να μην αφαιρεθεί από αυτήν η μικρή λειψανοθήκη των Εγκαινίων: «… των εν τη νήσω χριστιανικών ναών γυμνωθέντων και πυρποληθέντων απάντων εκτός ολιγίστων κατεστράφησαν εν άπασι τα εγκαίνια εκ φανατισμού»²⁵. Αλλά και στους λίγους ναούς που κατορθώθηκε να εγκαινιασθούν κατά τα επόμενα έτη, και πάλι ξέσπασε η Τουρκική μανία το 1828 καταστρέφοντας ξανά τις Άγιες Τράπεζές τους και αφαιρώντας και πάλι τα Άγια Λείψανα, που είχαν τοποθετηθεί σ’ αυτές: «Κατεστράφησαν εκ νέου πάλιν εν ταις αγίαις τραπέζαις τα εν αυταίς εναποτεθειμένα μαρτυρικά των αγίων λειψάνων»²⁶.

            Ο πυρπολημένος ναός της Αγίας Ματρώνης το 1829 κατεδαφίσθηκε εντελώς από τους Τούρκους²⁷. Τότε επίσης εξαφάνισαν κάτω από χώματα τα απομεινάρια του κατεστραμμένου τάφου της Αγίας και γκρέμισαν όλα τα ήδη ερειπωμένα και πυρπολημένα κτίρια της Μονής²⁸. Η πρόφασή τους ήταν ότι έπρεπε να ισοπεδώσουν όλα τα κτίσματα, προκειμένου να αφήσουν ακάλυπτο τον χώρο που απλωνόταν μπροστά από το Φρούριο της Χίου, για την ασφάλεια του από μελλοντικές εξεγέρσεις των ‘‘γκιαούρηδων’’ του νησιού. Ταυτόχρονα όμως κρυφή πρόθεσή τους ήταν να εξαφανίσουν πλήρως τον αγιασμένο χώρο του μεγάλου αυτού Χιακού προσκυνήματος.

Η μεταφορά της αγίας κάρας και άλλων λείψανων της Αγίας Ματρώνης στην Ι. Μονή Ζωγράφου Αγίου Όρους

Από τις αιματοβαμμένες ημέρες της Τουρκικής θηριωδίας του 1822 – 1828, οπότε και απωλέσθησαν τα λείψανα της Αγίας Ματρώνης, φαίνεται ότι τα ίχνη τους είχαν σβησθεί και εθεωρούντο ότι είχαν ολοκληρωτικώς καταστραφεί ή εξαφανισθεί από τη στιγμή που έπεσαν στα βέβηλα χέρια των Οθωμανών. Τουλάχιστον αυτή η άποψη επικρατούσε μεταξύ των Χίων για τουλάχιστον ένα αιώνα. Με μεγάλη χαρά, αλλά και έκπληξη την τρίτη δεκαετία του 20ού αιώνα η Χίος ιστορικός Αιμιλία Σάρρου Ζολώτα σημείωνε τα εξής: «επληροφορήθην προ τινών ημερών ότι ο φιλόμουσος προστάτης της Χιακής Ιστορίας κ. Φιλ. Π. Αργέντης τα ιερά Λείψανα της οσίας ημών Ματρώνης εύρεν εν την εν Άθω βουλγαρικήν Μονήν Ζωγράφου»²⁹. Δυστυχώς δεν αναφέρει περισσότερες λεπτομέρειες, όπως για τον ακριβή χρόνο και για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες συνέβη η ανακάλυψη. Με δεδομένο ότι η πρώτη έκδοση του τόμου Β΄ του έργου, Ιστορία της Χίου, του Γεωργίου Ζολώτα – την οποία επιμελήθηκε η κόρη του Αιμιλία Σάρρου Ζολώτα – έγινε το 1924, θα πρέπει το έτος αυτό να θεωρείται το terminus ante quem για την ανακάλυψη των αγίων Λειψάνων, δηλαδή ότι συνέβη είτε το 1924 είτε σε έτος προγενέστερο αυτού. Και για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι: η επίσκεψη του Φ. Αργέντη στο Άγιον Όρος, αν δεν έγινε το έτος 1924, δεν μπορεί παρά να συνέβη πλησίον και σίγουρα πριν του έτους αυτού, δηλαδή σε ένα λογικό χρονικό διάστημα που θα χρειάσθηκε για να εκτυπωθούν τα χειρόγραφα της Σάρρου. Η Μονή Ζωγράφου, ως Βουλγαρική Μονή από το 1845, είχε ελάχιστους Έλληνες προσκυνητές. Ένας από αυτούς υπήρξε και ο Χίος λόγιος Φίλιππος Αργέντης. Μπορούμε να εικάσουμε ότι, όταν του παρουσιάσθηκαν τα ιερά Λείψανα της Μονής προς προσκύνηση, ως Χίος, και γνωρίζοντας την ύπαρξη της Χιοπολίτιδος Αγίας Ματρώνης, θα ζήτησε περισσότερες διευκρινήσεις από τους Βούλγαρους μοναχούς, οπότε και θα αντιλήφθηκε ότι ευρίσκεται ενώπιον των θεωρούμενων ως απολεσθέντων Λειψάνων της Αγίας Ματρώνης. Έτσι λοιπόν έκανε δημοσίως γνωστό το γεγονός της υπάρξεως των Λειψάνων αυτών στην Ιερά Μονή Ζωγράφου, κάτι που φαίνεται να αγνοούσε όχι μόνο το σύνολο της Χιακής κοινωνίας και οι Χίοι λόγιοι, αλλά ακόμη και η τοπική Εκκλησία. Δεν αποκλείεται βέβαια να υπήρξαν παλαιότερα κάποια μεμονωμένα άτομα από τη Χίο, που ως προσκυνητές στη Μονή Ζωγράφου να είχαν προσκυνήσει τα λείψανα της Αγίας Ματρώνης, αλλά να αγνοούσαν για ποια Αγία Ματρώνα πρόκειται, καθώς υπάρχουν και άλλες Αγίες που φέρουν το ίδιο όνομα³⁰.

            Όμως η ύπαρξη των λείψανων αυτών δεν ήταν εντελώς άγνωστη. Επ΄ αυτού χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ιδιαιτέρας αξίας σύγγραμμα «Άγιον Όρος» του Εσφιγμενίτου ιερομονάχου Γερασίμου Σμυρνάκη, το οποίο πρωτοεκδόθηκε το 1903. Αναφερόμενος στην Ι. Μονή Ζωγράφου ο Αγιορείτης συγγραφέας γράφει: «Εντός 21 αργυροτεύκτων κυτίων υπάρχουσι πλην του Τιμίου Ξύλου και τα εξής άγια λείψανα: …η κάρα της αγίας Ματρώνης»³¹. Είναι μάλλον απίθανο να μην γνώριζε ο Αγιορείτης συγγραφέας ότι πρόκειται περί της Χιοπολίτιδος Αγίας Ματρώνης, αλλά δυστυχώς παρέλειψε να το σημειώσει. Ενώ αντιθέτως για την χείρα της Αγίας που φυλασσόταν στην Ι. Μονή Διονυσίου  ανέφερε ότι είναι της Χιοπολίτιδος ^31α. Προφανώς όμως το βιβλίο αυτό δεν είχε κυκλοφορήσει στη Χίο ή δεν είχε αναγνωσθεί από αρκετούς  Χιακής καταγωγής. Ή αν είχε αναγνωσθεί από κάποιους από αυτούς, δεν είχαν δώσει την δέουσα προσοχή, καθώς δεν επρόκειτο για κάποιο εκτενές κείμενο, αλλά μια μόνο φράση σε ένα κατάλογο όπου απαριθμούνται δεκάδες Λείψανα Αγίων. Το βέβαιο είναι ότι ούτε η Σάρου ούτε ο Αργέντης, αλλά ούτε ο Αρχ. Ιωάννης Ανδρεάδης που το 1940 επαναλαμβάνει τα γραφόμενα της Σάρου, γνώριζαν κάτι, αλλά θεωρούσαν απολεσθέντα τα Λείψανα της Αγίας Ματρώνης μέχρι την τρίτη δεκαετία του 20ού αιώνα .

Ο Παναγιώτης Στρογγυλός το 1974 σε άρθρο του με θέμα τα Λείψανα της Αγίας Ματρώνης βεβαίωνε ότι σχετικές πληροφορίες για τη μεταφορά των Ιερών Λειψάνων της Αγίας στη Μονή Ζωγράφου διατηρούνται στον Κώδικα της Μονής, αλλά το σχετικό ιστορικό «προς το παρόν … δεν ήτο δυνατόν να αντιγραφή»³². Όμως παραθέτει αρκετές πληροφορίες, τις οποίες διηγούνταν ο πατήρ Δανιήλ της Σκήτης Κουτλουμουσίου, ο οποίος είχε αναγνώσει σχετικό χειρόγραφο. Στο άρθρο όμως δεν αναφέρεται το πού βρισκόταν αυτό και το είδος του π. χ. επιστολή, πρακτικό, σελίδα Κώδικα κλπ . Σύμφωνα λοιπόν με τον πατέρα Δανιήλ τα Ιερά λείψανα της Αγίας Ματρώνης, αλλά και τα Ιερά λείψανα των Αγίων Αναργύρων, τα οποία φυλάσσονταν στο ναό των Αγίων Αναργύρων της πόλεως Χίου, αφού λεηλατήθηκαν κατέληξαν στην Προύσα. Εκεί βρέθηκαν στην κατοχή ενός Πασά, το όνομα του οποίου δεν αναφέρεται. Επίσης δεν διευκρινίζεται αν ο Πασάς είχε λάβει μέρος ο ίδιος στη λαφυραγώγηση της Χίου ή τα αγόρασε από άλλους μουσουλμάνους. Το πιθανότερο όμως είναι να ισχύει η πρώτη υπόθεση. Ο Πασάς ζητούσε από τους Χριστιανούς να του καταβληθεί ένα μεγάλο ποσό, το οποίο όμως δεν καθόριζε, προκειμένου να τους αποδώσει τα Ιερά λείψανα. Όμως οι Χριστιανοί δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν χρηματικά στις υπέρογκες απαιτήσεις του. Έτσι τα Ιερά λείψανα παρέμειναν για «αρκετό διάστημα» στα χέρια του Πασά, έως ότου η δούλη του, η οποία ήταν Χριστιανή παντρεύτηκε. Ο σύζυγός της, ο οποίος ήταν από την Σαντορίνη, κατέβαλε στον Πασά 8.000 γρόσια κι έτσι αυτός του τα παρέδωσε. Ο γιος του Σαντοριναίου, όταν τα κληρονόμησε, θέλησε να τα επιστρέψει στη Χίο. Αν και είχε πληροφορηθεί ότι η Μονή της Αγίας Ματρώνης είχε αφανισθεί και ο ναός των Αγίων Αναργύρων είχε πυρποληθεί, θεωρούσε ότι ήταν δίκαιο να τα επιστρέψει σε κάποιον άλλο ναό, φθάνει αυτός να βρισκόταν στο νησί της Χίου, από όπου και είχαν με τη βία αφαιρεθεί. Ο πνευματικός του όμως τον απέτρεψε, με το επιχείρημα ότι  υπήρχε κίνδυνος να επαναληφθούν οι ίδιες φρικαλεότητες στο νησί και να τα αρπάξουν ξανά οι Τούρκοι. Τον συμβούλευσε όμως να τα παραδώσει στο Άγιον Όρος «όπου δεν πηγαίνουν Τούρκοι»³³.

 Επειδή ο ιερέας αυτός σχετιζόταν με τη Μονή Ζωγράφου, τον συμβούλεψε να τα παραδώσει εκεί, όπως και έγινε. Η Ιερά Μονή Ζωγράφου με την παράδοσή τους κατέβαλε στον κάτοχό τους 10.000 γρόσια. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του π. Δανιήλ η αλληλογραφία, η οποία ανταλλάχθηκε μεταξύ του πνευματικού και της Μονής Ζωγράφου, προκειμένου να συμφωνηθεί η παράδοση των Ιερών Λειψάνων, διασωζόταν. Τουλάχιστον αυτό συνέβαινε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970, οπότε και συντάχθηκε το άρθρο που περιείχε αυτή τη μαρτυρία. Πιθανόν ο π. Δανιήλ να την είχε διαβάσει, όπως και το προαναφερθέν χειρόγραφο, και από εκεί να αντλούσε τις σχετικές με τα Λείψανα της Αγίας Ματρώνης πληροφορίες που διηγούνταν.

Κατά τη γνώμη μας το ότι ο Πασάς αρχικά ζητούσε από τους χριστιανούς ένα ακαθόριστα μεγάλο ποσό, αυτό αφ’ ενός δείχνει την απληστία του, αλλά και αφ’ ετέρου τον φανατισμό του. Ο συνδυασμός απληστίας και Ισλαμικού φανατισμού  τον παρακινούσε είτε να αποσπάσει ένα υπέρογκο ποσό από τους ‘‘απίστους’’ Χριστιανούς, είτε το πιθανότερο να μην βρει αγοραστή και τότε να καταστρέψει τα ιερά Λείψανα. Ποιο άραγε θα τον ευχαριστούσε περισσότερο ; Μάλλον το δεύτερο.

Σύμφωνα με άλλη παραπλήσια εκδοχή, ο Πασάς της Προύσας είχε την πρόθεση να κάψει τα ιερά Λείψανα και τα κειμήλια, όμως η χριστιανή δούλη του ευτυχώς κατόρθωσε και τα πήρε στην κατοχή της και έτσι τα διέσωσε. Η ίδια τα  παρέδωσε στην ιερά Μονή Ζωγράφου του Αγίου Όρους³⁴.

Η Βουλγαρική προφορική παράδοση της Μονής Ζωγράφου αναφέρει ότι ο Πασάς της Προύσας τα άρπαξε ως λάφυρα από τη Χίο. Τα κρατούσε, προκειμένου να εισπράξει πολλά χρήματα από τους Χριστιανούς, εάν ήθελαν να τους τα παραδώσει. Μάλιστα τους εκβίαζε ότι, αν δεν του καταβληθεί ένα μεγάλο χρηματικό ποσό, δεν πρόκειται να διατηρήσει σώα τα Λείψανα, αλλά θα προτιμήσει να τα ρίξει στην πυρά. Μία Χριστιανή υπηρέτρια του Πασά, η Μαρία, του πρότεινε να τον υπηρετεί χωρίς χρήματα εφ’ όρου ζωής αν της παρέδιδε τα άγια Λείψανα. Ο Πασάς δέχθηκε. Έτσι η νέα κάτοχός τους, η Μαρία, ήταν αποφασισμένη να τα επιστρέψει στην Χίο. Όμως ο πνευματικός της την αποθάρρυνε λέγοντάς της ότι το νησί μετά την καταστροφή του ήταν σχεδόν έρημο και δεν θα ήταν εκεί ασφαλή. Πείσθηκε λοιπόν η Μαρία να τα παραδώσει στον ιερομόναχο αυτόν, ο οποίος επειδή ήταν Ζωγραφίτης μοναχός τα μετέφερε ο ίδιος στη Μονή του. Σύμφωνα με μια σύγχρονη μαρτυρία, που ανήκει στον Βούλγαρο ιερομόναχο Βησσαρίωνα, ο οποίος παλαιότερα υπήρξε μέλος της αδελφότητος της Μονής Ζωγράφου, η μεταφορά των Λειψάνων έγινε περίπου το 1825.

            Η αλήθεια είναι ότι καμία από τις προφορικές παραδόσεις δεν αναφέρει ημερομηνία. Έως ότου ανευρεθεί το σχετικό αρχειακό υλικό (επιστολές, κώδικας) που προαναφέρθηκε, στο οποίο πιθανότατα θα υπάρχει κάποια ημερομηνία, δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για το ακριβές έτος που τα Λείψανα της Αγίας Ματρώνης έφθασαν στο Άγιον Όρος. Στον σλαβονικό χειρόγραφο Κώδικα της Μονής Ζωγράφου, με κωδικό αριθμό 0118/Zogr.522, που το περιεχόμενό του χρονολογείται τον 19^ο αιώνα, περιέχεται ο βίος της Αγίας Ματρώνης της Χιοπολίτιδος³⁵. Δεν αποκλείεται να υπάρχουν σ’ αυτόν και πληροφορίες σχετικές με τα Άγια Λείψανά της.

Ως γνωστόν η περίοδος 1821 – 1829 ήταν ένα διάστημα όπου οι Τουρκικές θηριωδίες, οι σφαγές, οι αιχμαλωσίες, οι λεηλασίες στο νησί της Χίου ήταν διαρκείς, άλλοτε εντονότερα και συχνότερα και άλλοτε σε σχετική ύφεση. Ο κοινωνικός και θρησκευτικός βίος είχε σχεδόν εξαρθρωθεί και το νησί είχε καταστεί πλέον αραιοκατοικημένο. Οι τρεις σχετικές προφορικές παραδόσεις, που ήδη αναφέραμε, σαφώς τοποθετούν την επιθυμία της Χριστιανής υπηρέτριας του Πασά ή του προγονού της από τη Σαντορίνη να επιστρέψουν τα Ιερά Λείψανα στη Χίο κατά την περίοδο που αυτή ακόμα ταλαιπωρούνταν από τις Οθωμανικές βιαιότητες, δηλαδή προ του 1829. Όμως δεν προσδιορίζουν πότε τελικά πραγματοποιήθηκε η παράδοσή τους στη Μονή Ζωγράφου. Κατά την προσωπική μας άποψη η μεταφορά τους στο Άγιον Όρος δεν μπορεί να συνέβη το 1825, όπως αναφέρει η Βουλγαρική παράδοση, ούτε το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα και βεβαιότατα όχι μέχρι και το 1829.

Όταν κηρύχθηκε η Ελληνική Επανάσταση το 1821, η μεγάλη πλειοψηφία των Αγιορειτών μοναχών συμμετείχε σε αυτήν ενεργά, κάποιοι δε εξ αυτών έλαβαν μέρος και στα πεδία των μαχών. Σύντομα όμως οι επαναστατικές κινήσεις στη Μακεδονία καταπνίγηκαν στο αίμα από τον Τουρκικό στρατό. Ο διοικητής της Μακεδονίας Μεχμέτ Αχουλαβούτ χολωμένος για τη συμμετοχή των μοναχών στον Εθνικό Αγώνα εισέβαλε με πέντε χιλιάδες στρατιώτες στο Άγιον Όρος. Κατάργησε την αυτονομία του και εγκατέστησε ισχυρότατες στρατιωτικές δυνάμεις, που στάθμευαν σε όλες τις Μονές της Αθωνικής χερσονήσου. Οι Μονές υποχρεώθηκαν να καταβάλουν 1,5 εκατομμύρια άσπρα.

 Οι βιαιότητες, οι καταστροφές, οι λεηλασίες, οι ομηρίες, η βαριά φορολογία ήταν η μόνιμη καθημερινότητα στο Άγιον Όρος έως και τις 13 Απριλίου του 1830, οπότε και αποσύρθηκε ο Τουρκικός στρατός³⁶. Οι περισσότεροι μοναχοί, εξαιτίας των διώξεων, αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν την Αγιορείτικη πολιτεία. Ενώ το 1821 το Άγιον Όρος είχε περίπου 3.000 μοναχούς το 1826 είχε απομείνει σ’ αυτό μόλις το 1/5 τους. Ο κίνδυνος να καταστραφούν ή να βεβηλωθούν εικόνες, Ι. Λείψανα και κειμήλια τούς έκανε να τα συναποκομίσουν μαζί τους στους τόπους όπου κατέφευγαν. Όπως αναφέρει ο ιερομ. Γεράσιμος Σμυρνάκης «εν έτει 1825 … η εν αγίω Όρει κατάστασις διετέλει εν αθλιότητι»³⁷. Ειδικότερα για τη Μονή Ζωγράφου οι Οθωμανοί στρατιώτες, που εγκαταστάθηκαν σ’ αυτήν, εκβίαζαν συνεχώς τους εναπομείναντες μοναχούς της αδελφότητας για χρήματα. Η οικονομική απομύζηση της Μονής επισήμως από την Υψηλή Πύλη, αλλά και ανεπισήμως από τα «μπαξίσια», που απαιτούσαν οι ένοπλοι Τουρκαλβανοί, πίεζαν τόσο τη Μονή, έτσι ώστε αναγκάσθηκε να πουλήσει, αλλά και να θέσει ως ενέχυρο χειρόγραφα και πολύτιμα αντικείμενα έως και τα τάματα των θαυματουργών εικόνων της. Συνεπώς στη Μονή όχι μόνο ασφάλεια δεν επικρατούσε, για να έλθουν νέα Άγια Λείψανα σε αυτήν, αλλά και η οικονομική εξαθλίωσή της δεν δικαιολογούσε την αγορά νέων ιερών Λειψάνων με καταβολή του ποσού των 10.000 γροσίων.

Η σύντομη αυτή ιστορική παράθεση έγινε, προκειμένου να αποδείξουμε ότι την εποχή αυτή οι συνθήκες στο Άγιον Όρος δεν ήταν καλύτερες από αυτές που επικρατούσαν στη Χίο. Ούτε την ασφάλεια των Ιερών Λειψάνων μπορούσε κανείς να εγγυηθεί, ούτε οι Μονές είχαν χρήματα για την αγορά τους.

Το πιθανότερο είναι οι συνομιλίες με τον πνευματικό περί των Ιερών Λειψάνων και η υπόδειξή του για τη Μονή Ζωγράφου, ακόμη κι αν άρχισαν πριν από το 1830 πρέπει να κατέληξαν σε θετικό αποτέλεσμα τα κατοπινά έτη. Η δε φράση του πνευματικού – κατά τον π. Δανιήλ – «να τα δώση δε εις το Άγιον Όρος όπου δεν πηγαίνουν Τούρκοι»³⁸, πρέπει να κατανοηθεί ως εξής: ότι μετά το 1830 και έπειτα, δεν υπάρχει Τουρκική απειλή στο Άγιον Όρος. Φυσικά και στη Χίο, αν και επίσης Τουρκοκρατούμενη, δεν υπήρχε άμεση απειλή μετά το 1830, αλλά η βιαιότητα, με την οποία είχε καταστραφεί, έκανε να φαίνεται λογικό το επιχείρημα του πνευματικού ότι τα ίδια μπορούσαν άμεσα με την πρώτη αφορμή να επαναληφθούν.

Στη Μονή Ζωγράφου επικρατούσαν οι Έλληνες μοναχοί και μαζί τους εγκαταβίωναν Βούλγαροι και Σέρβοι. Από το 1833 αυξάνονταν σταδιακά οι Βούλγαροι μέχρι που το 1845 πλειοψήφησαν και μεταβλήθηκε σε Βουλγαρική Μονή. Από τις διηγήσεις έμμεσα συμπεραίνεται ότι ο ιερομόναχος, που ήταν πνευματικός της δούλης του Πασά και του Σαντοριναίου, ήταν Έλληνας, όπως και αυτοί. Είναι τρομερά απίθανο ένας ξενόγλωσσος Βούλγαρος μοναχός να δρούσε σε περιοχές Ελληνικές, όπως η Σαντορίνη και η Μικρασιατική Προύσα. Με βάση τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η μεταφορά των Λειψάνων στο Άγιον Όρος πρέπει να έγινε μεταξύ του 1830 – 1845, οπότε υπήρχαν εκεί Έλληνες μοναχοί³⁹. Οι σημερινοί Ζωγραφίτες μοναχοί αφήνουν πιθανότητες να ήταν Βούλγαρος αυτός ο ιερέας. Ταυτόχρονα όμως παραδέχονται ότι δεν μπορεί να αποκλεισθεί να ήταν Έλληνας.

Εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε ότι στη Μονή Ζωγράφου δεν μεταφέρθηκαν όλα τα διασωθέντα Λείψανα της Αγίας, αλλά μόνο η κάρα της και δύο εκ των μεγάλων οστών του αγιασμένου σώματός της. Αυτά, όπως και όλα τα υπόλοιπα  ιερά Λείψανα της Μονής, «ευρισκόμενα εντός 25 αργυροχρύσων κυτίων»⁴⁰, φυλάσσονται στο Καθολικό της Μονής που τιμάται στο όνομα του Αγίου Γεωργίου. Σε μικρή απόσταση από το τέμπλο υπάρχουν δύο ξύλινες προθήκες με τζάμι μέσα στις οποίες φυλάσσονται αυτές οι 25 λειψανοθήκες με τα Λείψανα Αγίων, μεταξύ των οποίων είναι και αυτά της Αγίας Ματρώνης. Βρίσκονται σε ιδιαίτερη ασημένια λειψανοθήκη σε σχήμα μικρού κιβωτίου. Η αρχική λειψανοθήκη, η οποία ομοίαζε με Άγιο Ποτήριο και μέσα στην οποία ευρισκόταν η κάρα της Αγίας δεν υπάρχει πλέον. Εικάζουμε ότι ο Πασάς της Προύσας παρέδωσε μόνο τα Λείψανα της Αγίας. Τις λειψανοθήκες, που είχε αρπάξει ως λάφυρα, δηλαδή αυτή της κάρας και αυτές που περιείχαν τα υπόλοιπα Λείψανα της Χιοπολίτιδος Αγίας, λόγω του πολυτίμου υλικού από το οποίο ήταν κατασκευασμένες και διακοσμημένες, τις κράτησε. Βεβαίως ως φανατικός Μουσουλμάνος δεν θα ήθελε στο σπίτι του να διατηρεί αντικείμενα με παραστάσεις εικόνων και μάλιστα Χριστιανικών. Προφανώς σκοπός του ήταν να τις πουλήσει ξεχωριστά, ώστε να εξασφαλίσει μεγαλύτερο κέρδος, είτε να τις λιώσει και να χρησιμοποιήσει το υλικό τους σε άλλη χρήση.

Τα Λείψανα της Αγίας Ματρώνης κατά τον Βούλγαρο ιερομόναχο π. Βησσαρίωνα: «Αναδύουν ένα υπέροχο άρωμα που δεν οφείλεται σε τεχνητά αρώματα, αλλά εκπέμπεται με θαυμαστό τρόπο εκ του Θεού». Ο ίδιος ιερομόναχος έχει συγγράψει το 2013 βιβλίο στα βουλγαρικά με τίτλο «Οι Άγιοι της Χίου. Ο βίος και τα θαύματα της Αγίας Ματρώνης της Χιοπολίτιδος»⁴¹. Σ’ αυτό ο π. Βησσαρίων αναφέρει και πολλά σύγχρονα θαύματα της Αγίας που συνέβησαν από τη δεκαετία του 1980 και έπειτα.

Το τμήμα του ιερού λειψάνου της Αγίας Ματρώνης που ευρίσκεται στην Ι. Μονή Διονυσίου Αγίου Όρους

Στο προαναφερθέν σύγγραμμα «Άγιον Όρος» ο ιερομόναχος Γεράσιμος Σμυρνάκης, αναφερόμενος στην Ι. Μονή Διονυσίου, γράφει ότι μεταξύ άλλων Αγίων Λειψάνων φυλάσσεται εκεί και Λείψανο «της αγίας Ματρώνης της Χιοπολίτιδος»⁴². Πράγματι στην Αγιορείτικη αυτή Μονή φυλάσσεται το δεξί χέρι, έως τον καρπό, της Αγίας Ματρώνης. Ευρίσκεται μέσα σε κιβωτιόσχημη λειψανοθήκη. Στο εσωτερικό της υπάρχει ένα ασημένιο κάλυμμα, διακοσμημένο με φύλλα αμπέλου, άνθη και έναν Σταυρό. Σ’ αυτήν την ασημένια πλάκα μέσα σε ιδιαίτερη εσοχή είναι τοποθετημένο το Λείψανο της δεξιάς χειρός της σε δική του αργυρή θήκη. Η θήκη αυτή έχει ένα μικρό τμήμα, που ανοίγει, για να φαίνεται το υπάρχον στο εσωτερικό της άγιο Λείψανο. Η ανοιγόμενη αυτή επιφάνεια φέρει στο εσωτερικό της σκαλισμένη στην ασημένια της επιφάνεια τη μορφή της Αγίας Ματρώνης. Η λειψανοθήκη αυτή, όπως και όλα τα υπόλοιπα άγια Λείψανα, φυλάσσονται σε ειδικό ερμάριο εντός του Ιερού Βήματος στο Καθολικό της Μονής που είναι αφιερωμένο στον Τίμιο Πρόδρομο⁴³.

Δίπλα στο άγιο Λείψανο, επίσης σε δική του εσοχή βρίσκεται τοποθετημένος ο μικρών διαστάσεων Κώδικας του χειρόγραφου Ψαλτηρίου της Αγίας. Ευρίσκεται εκεί, διότι ανήκει στα εξ επαφής λείψανα. Κατά την διδασκαλία της Αγίας Γραφής και των Αγίων Πατέρων ένα αντικείμενο, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση, μπορεί να αγιασθεί ερχόμενο σε επαφή με το σώμα ή το λείψανο Αγίου⁴⁴. Το χειρόγραφο αυτό  Ψαλτήριο, σύμφωνα με τον Αρχιμανδρίτη Ιωακείμ Στρογγυλό, υπήρξε το προσωπικό Ψαλτήριο της Αγίας. Το διάβαζε ολόκληρο καθημερινά και αποτελούσε τον προσωπικό Κανόνα της⁴⁵. Ο Μητροπολίτης Κορυτσάς, Ευλόγιος Κουρίλας Λαυριώτης, σε άρθρο του περί των αγιορειτικών χειρογράφων, αναφερόμενος στην πλούσια σε χειρόγραφους κώδικες βιβλιοθήκη της Μονής του Αγίου Διονυσίου, κάνει μνεία του Ψαλτηρίου που ανήκε στην Αγία Ματρώνα. Γράφει: «Σπουδαίον είναι και το ιδιόγραφον Ψαλτήριον (446) της αγίας Ματρώνης κατά την Μοναστηριακήν παράδοσιν»⁴⁶. Σύμφωνα λοιπόν με τον Μητροπολίτη Ευλόγιο, το Ψαλτήριο αποτελούσε «ιδιόγραφον» ή «ιδιόχειρον» κείμενο της Αγίας Ματρώνης. Η γνώμη του Μητροπολίτου Ευλογίου είναι ιδιαιτέρας βαρύτητος, διότι, εκτός του ότι διατέλεσε Καθηγητής των Πανεπιστημίων Θεσσαλονίκης και Αθηνών, επί πολλά έτη αναδίφησε στα χειρόγραφα διαφόρων βιβλιοθηκών, ιδιαιτέρως δε του Αγίου Όρους, αποκομίζοντας πολύτιμη εμπειρία επί των θεμάτων αυτών.

Εκτός της δεξιάς χειρός της Αγίας Ματρώνας και το χειρόγραφο Ψαλτήριο της Αγίας, φυλάσσονται στην ίδια Μονή το εγκώμιο της Οσίας, που συνέγραψε ο Μητροπολίτης Ρόδου Νείλος ο Διασσωρινός τον ΙΔ΄αιώνα, χειρόγραφοι Βυζαντινοί Κώδικες, αγνώστου σ’ εμάς αριθμού και περιεχομένου, αλλά και ιερά Κειμήλια, όπως Δισκοπότηρα, όλα προερχόμενα από την καταστραφείσα Μονή της Αγίας στη Χίο⁴⁷.

Το ιστορικό του πώς βρέθηκαν στη Μονή το άγιο Λείψανο, αλλά και το πλήθος των κειμηλίων, δεν κατάφερα να το εντοπίσω. Το σχεδόν βέβαιο είναι ότι όλα αυτά πρέπει να έφθασαν σαν σύνολο στη Μόνη Διονυσίου. Κατά μία εκδοχή και τα σωζόμενα Λείψανα της Αγίας Ματρώνης στη Μονή Διονυσίου, όπως και αυτά της Μονής Ζωγράφου, αποτελούσαν λάφυρα, τα οποία ως σύνολο περιήλθαν στην κατοχή του Πασά της Προύσας⁴⁸. Αγνοούμε, αν το ιστορικό των Λειψάνων της Αγίας, που κατέληξαν στη Μονή Ζωγράφου, είναι το ίδιο και για τα Λείψανα και τα κειμήλια που κατέχει η Μονή Διονυσίου. Ίσως και αυτά να δωρίθηκαν ή να αγοράσθηκαν από τη Μονή Διονυσίου από τα ίδια πρόσωπα που αναφέρθηκαν και στην περίπτωση της Μονής Ζωγράφου. Δεν αποκλείεται όμως ο Πασάς να τα πούλησε σε άλλο Χριστιανό και να ακολούθησαν άλλη ιστορική πορεία μέχρι να φθάσουν στη Μονή Διονυσίου και να αποθησαυρισθούν εκεί. Στη δεύτερη αυτή εκδοχή πρέπει να αποτελούν δωρεά κάποιου ευλαβούς Χριστιανού ή βρέθηκαν στην κατοχή κάποιου μοναχού που μόνασε εκεί και τα αφιέρωσε στη Μονή.

Σε σημείωση, που υπάρχει στον Κώδικα της Ιεράς Μονής Διονυσίου, διαβάζουμε τα εξής: «1821. Ανεχώρησαν εκ της Μονής μας το πλείστον των Πατέρων μετά του Ηγουμένου Στεφάνου και των κειμηλίων και απήλθον εις Πόρον και Ζάκυνθον, έως ότου έληξεν η Επανάστασις»⁴⁹. Συνεπώς το διάστημα από το 1821 έως και το 1830 αποκλείεται να έφθασε στην Μονή το Λείψανο της δεξιάς χειρός της Οσίας Ματρώνης, αφού και οι περισσότεροι μοναχοί της και τα ήδη υπάρχοντα ιερά και όσια της Μονής ευρίσκονταν μακριά από αυτήν, προκειμένου να διασωθούν.

Οι δυο βραχίονες εκ των λειψάνων της Αγίας Ματρώνης

Σε έγγραφο, που συντάχθηκε στη Χίο στις 27 Ιουνίου 1844, βεβαιώνεται από τους παλιούς δημογέροντες ότι ο Χίος Θεόδωρος Βουρουκλάς κατά το 1827 και 1828 αγόρασε με δικά του χρήματα από τους Οθωμανούς του Κάστρου της Χίου ιερά Λείψανα Αγίων και κειμήλια Μονών και ναών της Χίου, που αυτοί είχαν αρπάξει. Ο κατάλογος, που περιέχει το παραπάνω έγγραφο, μεταξύ άλλων αγίων Λειψάνων αναφέρεται και σε «δύο βραχίονας της Αγίας Ματρώνης»⁵⁰. Όλα τα άγια Λείψανα και τα ιερά σκεύη, που ανέκτησε ο Θ. Βουρουκλάς, τα παρέδωσε στον Μητροπολίτη Χίου Δανιήλ «εις τας ιδίας του χείρας δια να τα φυλάξη»⁵¹. Ο Χίος ιστορικός Γεώργιος Ζολώτας, ο οποίος διασώζει την παραπάνω γραπτή μαρτυρία, αμέσως μετά παραθέτει μία επιστολή του Πέτρου Ράλλη⁵² από τη Σύρο με ημερομηνία 9 Ιουλίου 1848 προς τη Δημογεροντία Χίου. Σ’ αυτή αναφέρεται σε ιερά σκεύη και Λείψανα Αγίων, τα οποία ο Επίσκοπος Χίου Δανιήλ διέσωσε «εν καιρώ της β΄ εκστρατείας», δηλαδή τον Μάρτιο του 1828 μετά την αποτυχία της εκστρατείας του Γάλλου φιλέλληνα συνταγματάρχη Κάρολου Φαβιέρου για την απελευθέρωση της Χίου. Αυτά μέχρι τότε φυλάσσονταν από τον Χίο Νεόφυτο Βάμβα. Όλα αυτά θα αποστέλλονταν στη Χίο με το πλοίο Άγιος Αθανάσιος υπ’ ευθύνη του πλοιάρχου Στεφάνου Πέρου. Ο κατάλογος, που περιέχει η επιστολή και απαριθμεί τα επιστρεφόμενα, μοιάζει πολύ με τον κατάλογο που υπάρχει στο έγγραφο βεβαιώσεως των Δημογερόντων του 1844. Δυστυχώς όμως, όσον αφορά τα Λείψανα των Αγίων, ο κατάλογος του 1848 γράφει λακωνικά «εν Κιβώτιον με 6 Λείψανα και 1 Κάρα». Ενώ ο κατάλογος στη  βεβαίωση του 1844 είναι πιο σαφής και αναφέρει τα εξής Λείψανα : «Δύο βραχίονας και τον γόφον των Αγίων Αναργύρων. Δύο βραχίονας της Αγίας Ματρώνης. Δάκτυλα του Αγίου Κηρύκου και τον μηρόν του Αγίου αποστόλου Βαρθολομαίου …καθώς και μίαν γυναικείαν κάραν ήτις ευωδίαζεν». Δηλαδή αναφέρεται συνολικά σε οκτώ άγια Λείψανα, ενώ ο δεύτερος κατάλογος σε επτά άγια Λείψανα. Άραγε απωλέσθηκε κάποιο από αυτά; Μήπως ένας από τους δύο καταλόγους δεν ήταν απολύτως ακριβής; Όσον αφορά για το ποια ήταν η περαιτέρω τύχη όλων των Λειψάνων και των κειμηλίων είναι εν πολλοίς ασαφής. Ο Γ. Ζολώτας, που μας διασώζει και τα δυο έγγραφα – δυστυχώς όμως χωρίς να παραθέτει κανένα σχόλιο – αφού πρόκειται για υλικό από το αρχείο του, που δεν πρόλαβε να επεξεργασθεί, λόγω του θανάτου του.

Άλλες Μόνες και Ναοί στους οποίους φυλάσσονται τμήματα Λειψάνων της Αγίας Ματρώνης

            Τα ιερά Λείψανα της Αγίας Ματρώνης, που έπεσαν ως λεία στα χέρια Οθωμανών, οι οποίοι υποψιάζονταν την υλική τους αξία, μπορούμε να πούμε ότι είχαν καλύτερη τύχη, γιατί δεν καταστράφηκαν. Οι Ορθόδοξοι Έλληνες, καθώς θεωρούσαν ηθικό χρέος τους να τα αγοράσουν κι έτσι να τα απομακρύνουν από τα βέβηλα χέρια των κλεπτών τους, έγιναν κάτοχοι τμημάτων αυτών, όπως ήδη προαναφέραμε.  Όμως οι διαδοχικές αλλαγές κατόχων τα οδήγησαν σε διάφορους τόπους εκτός του νησιού της Χίου. Τα τμήματα των ιερών αυτών Λειψάνων οι νέοι κάτοχοι τους είτε τα δώριζαν σε κάποια Μονή ή σε κάποιο ενοριακό Ναό, είτε σπανιότερα τα κρατούσαν στους οίκους τους. Δυστυχώς η αναζήτηση και ανεύρεση άγνωστων πληροφοριών γύρω από τις ιστορικές συγκυρίες κάτω από τις οποίες κατέληξαν τμήματα των αγίων λειψάνων της Οσίας Ματρώνης – πλην των όσων προαναφέρθηκαν – σε διάφορες Μονές και Ναούς είναι ένα κοπιώδες έργο, που προς το παρόν δεν μπορέσαμε να αναλάβουμε. Περιοριζόμαστε να παραθέσουμε ένα κατάλογο για το πού έχουν αποθησαυρισθεί λείψανα της Οσίας, εξ όσων στοιχείων υπέπεσαν στην αντίληψή μας.

Τμήματα Λειψάνων της Αγίας Ματρώνης της Χιοπολίτιδος σήμερα διασώζονται: α) στην Ιερά Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στη Σκιάθο, β) στην Ιερά Μονή Αγίας Ματρώνης στην Ύδρα, γ) στην Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Ημεροβιγλίου Σαντορίνης, δ) στην Ιερά Μονή Προφήτου Ηλιού Θήρας, ε) στην Ιερά Μονή Οσίου Διονυσίου Λιτοχώρου, στ) στον ιερό Ναό Αγίων Αναργύρων Θολαρίων Αμοργού, ζ) στον ιερό Ναό Ζωοδόχου Πηγής Πατησίων, η) στον ιερό Ναό Αγίας Μαρκέλλης Βοτανικού Αθηνών, θ) στον ιερό Ναό Αγίας Ματρώνης στη Νέα Ερυθραία⁵³.

 

Η χάρη των αγίων Λειψάνων της Οσίας Ματρώνης της Χιοπολίτιδος και οι πρεσβείες της προς τον Τριαδικό Θεό ας σκεπάζουν το νησί της Χίου και ολόκληρη την Ελλάδα μας στις χαλεπές αυτές ημέρες που ζούμε.

            ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Αγίου Μακαρίου Νοταρά, Αγίου Αθανασίου του Παρίου και Αγίου Νικηφόρου του Χίου, Νέον Χιακόν Λειμωνάριον, Χίος 2020, (Η΄ έκδοση), σελ.84.

2. Ζολώτα Γεωργίου, Ιστορία της Χίου, Χίος 1924 και 1928, τόμος Β΄, σελ.501 και Γ΄2, σελ. 82. 

3. Ο Όσιος Νικηφόρος ο Χίος αναφέρει στον βίο της Αγίας Ματρώνης ότι αυτή κοιμήθηκε το 1462. Με δεδομένο όμως ότι ο Μητροπολίτης Ρόδου, Νείλος ο Διασσωρινός, συνέταξε το Εγκώμιο της Οσίας Ματρώνης το 1366, η κοίμησή της πρέπει να ήταν προγενέστερη του έτους αυτού και δεν μπορεί να τοποθετηθεί το 1462.

4. Νέον Χιακόν Λειμωνάριον, Χίος 2020, (Η΄ έκδοση), σελ.424

5. Νέον Χιακόν Λειμωνάριον, Χίος 2020, (Η΄ έκδοση), σελ.424.    

6. Ο Νείλος ο Διασσωρινός ήταν Χίος στην καταγωγή. Ακολούθησε τον μοναχικό βίο. Υποστήριξε την Ησυχαστική Θεολογία και τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, καθώς και τον Άγιο Φιλόθεο Κόκκινο. Υπήρξε Μητροπολίτης της Ρόδου από το 1355 έως και το 1369, οπότε εκδιώχθηκε από τους Ιωαννίτες ιππότες. Έγραψε πλήθος πραγματειών, εκκλησιαστικών και θύραθεν.

7. Νείλου Μητροπολίτου Ρόδου, Εγκώμιον εις την Οσίαν και θαυματουργήν Ματρώναν την Χιοπολίτιδα.

8. Νέον Χιακόν Λειμωνάριον, Χίος 2020, (Η΄ έκδοση), σελ.80.

9. Νέον Χιακόν Λειμωνάριον, Χίος 2020, (Η΄ έκδοση), σελ.80.

10. Νέον Χιακόν Λειμωνάριον, Χίος 2020, (Η΄ έκδοση), σελ.80.

11. Νείλου Μητροπολίτου Ρόδου, Εγκώμιον εις την Οσίαν και θαυματουργήν Ματρώναν την Χιοπολίτιδα.

12. Ιω.5,1-15.

13. Κρουμβάχερ Καρλ, Ιστορία της Βυζαντινής Λογοτεχνίας, Αθήναι 1897, τ. Α΄, σελ.411.

14. Ζολώτα Γεωργίου, Ιστορία της Χίου, Αθήναι 1924, τόμος Α΄2, σελ. 59-60.

15. Ζολώτα Γεωργίου, Ιστορία της Χίου, Αθήναι 1924, τόμος Α΄2, σελ.60 υποσ.1.

16. Λειψανοθήκη σε σχήμα μεγάλου Αγίου Ποτηρίου είναι η περιέχουσα την κάρα του Αποστόλου Θωμά στην Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο. Η λειψανοθήκη αυτή είναι αργυρόχρυση  και ύψους περίπου 52 εκατοστών. Επάνω από την κάρα του Αποστόλου Θωμά υπάρχουν δύο διασταυρούμενα ασημένια ελάσματα, προκειμένου να την συγκρατούν. Στην εξωτερική επιφάνεια της λειψανοθήκης υπάρχουν ανάγλυφα σκαλισμένες οι μορφές του Χριστού, της Θεοτόκου και των δώδεκα Αποστόλων. Στο κάλυμμά της υπάρχει η παράσταση της ψηλαφήσεως του Θωμά.

17. Ζολώτα Γεωργίου, Ιστορία της Χίου, Αθήναι 1928, τόμος Γ΄2, σελ. 628.

18. Ζολώτα Γεωργίου, Ιστορία της Χίου, Αθήναι 1928, τόμος Γ΄2, σελ. 628.

19. Νέον Χιακόν Λειμωνάριον, Χίος 2020, (Η΄ έκδοση), σελ. 81.

20. Νέον Χιακόν Λειμωνάριον, Χίος 2020, (Η΄ έκδοση), σελ. 81 και 82.

21. Νέον Χιακόν Λειμωνάριον, Χίος 2020, (Η΄ έκδοση), Ακολουθία του Όρθρου της εορτής της Αγίας Ματρώνης, σελ.74.

22. Νέον Χιακόν Λειμωνάριον, Χίος 2020, (Η΄ έκδοση), σελ.423.

23. Νέον Χιακόν Λειμωνάριον, Χίος 2020, (Η΄ έκδοση), σελ.424.

24. Νέον Χιακόν Λειμωνάριον, Χίος 2020, (Η΄ έκδοση), σελ.424.

25. Ζολώτα Γεωργίου, Ιστορία της Χίου, Αθήναι 1928, τόμος Γ΄2, σελ. 631.

26. Ζολώτα Γεωργίου, Ιστορία της Χίου, Αθήναι 1928, τόμος Γ΄2, σελ. 631-632.

27. Ζολώτα Γεωργίου, Ιστορία της Χίου, Αθήναι 1928, τόμος Γ΄2, σελ. 638.

28. Το 1928 σε εκσκαφή οικοπέδου βρέθηκαν τα θεμέλια και ίχνη από τα κτίσματα της Μονής, καθώς και ο τάφος της Αγίας. Βλέπε Χαλκιά Στεφάνου Πόπη, Τα Μοναστήρια της Χίου, Αθήνα χ.χ., σελ. 452.

29. Ζολώτα Γεωργίου, Ιστορία της Χίου, Χίος 1924, τόμος Β΄, σελ. 502 και Ανδρεάδου Ιωάννου αρχιμ., Ιστορία της εν Χίω Ορθοδόξου Εκκλησίας, Αθήνησιν 1940 (επανέκδοση 1997), τόμος Α΄, σελ.337.

30. Αγίες με το όνομα Ματρώνα υπάρχουν στο Αγιολόγιο της Εκκλησίας: α) η Αγία Ματρώνα η εν Θεσσαλονίκη (27 Μαρτίου), η οποία συγκαταλέγεται μεταξύ των Μαρτύρων της περιόδου των διωγμών, β) η Οσία Ματρώνα (9 Νοεμβρίου), η οποία έζησε ασκητικό βίο και κοιμήθηκε το 520 στην Κωνσταντινούπολη, όπου είχε ιδρύσει Μονή και γ) η παρθενομάρτυς Ματρώνα (18 Μαΐου).

31. Σμυρνάκη Γερασίμου Ιερομ., Άγιον Όρος, Αθήναι 1903, σελ. 561 και άρθρο ανωνύμου, Χρονογραφική και τοπογραφική Ιστορία του Αγίου Όρους Άθω, Ι.Μ. Ζωγράφου, περιοδικό Αγ. Παύλος ο Ξηροποταμίτης, Θεσσαλονίκη 1957,τ. 63, σελ. 74.

31α. Σμυρνάκη Γερασίμου Ιερομ., Άγιον Όρος, Αθήναι 1903, σελ. 512.

32. Στρογγυλού Παναγιώτη, Περί των Ιερών Λειψάνων της Αγίας Ματρώνης, Χιακή Επιθεώρησις, Χίος Νοέμβριος 1974, τ. 12, τεύχος 36, σελ. 171.

33. Στρογγυλού Παναγιώτη, Περί των Ιερών Λειψάνων της Αγίας Ματρώνης, Χιακή Επιθεώρησις, Χίος Νοέμβριος 1974, τ. 12, τεύχος 36, σελ. 171 – 172.

34. Θεοδωροπούλου Αριστείδη, Η Αγία Ματρώνα η Χιοπολίτιδα, Η ασκητικώς διαλάμψασα θαυματουργός αγία της Χίου, άρθρο στο διαδίκτυο.

35. Σλαβονικός χειρόγραφος Κώδικας της Μονής Ζωγράφου 0118/Zogr.522. www. mountathos.org/el-GR   

36. Γερομιχαλού Αθανασίου, Εκκλησιαστική Ιστορία της Ελλάδος, Θεσσαλονίκη 1973, τ. Α΄, σελ.208-209, Χρήστου Παναγιώτου, Το Άγιον Όρος, Θεσσαλονίκη 1987, σελ.66 και Χατζηφώτη Ι. Μ., Τα Κάστρα της Ορθοδοξίας, τ. Α΄ – Αγιώνυμον Όρος του Άθω, σελ.27.

37. Σμυρνάκη Γερασίμου Ιερομ., Άγιον Όρος, Αθήναι 1903, σελ. 183.

38. Στρογγυλού Παναγιώτη, Περί των Ιερών Λειψάνων της Αγίας Ματρώνης, Χιακή Επιθεώρησις, Χίος Νοέμβριος 1974, τ. 12, τεύχος 36, σελ. 172.

39. Στη Μονή Ζωγράφου υπάρχει χειρόγραφος Κώδικας με Ομιλία του Μεγάλου Βασιλείου αντιγραμμένος το 1860 υπό Γρηγορίου Χιοπολίτου. Βλέπε : Καδάς Σωτήριος, Συμπληρωματικός κατάλογος των χειρογράφων της Ι. Μ. Ζωγράφου Αγίου Όρους, Ελληνικά 56,2 (2006), σελ.364. Αν υποθέσουμε ότι ο Γρηγόριος ο Χιοπολίτης υπήρξε Ζωγραφίτης μοναχός ίσως ήταν εκ των τελευταίων εκεί Ελλήνων και μάλιστα με καταγωγή από την ιδιαίτερη πατρίδα της Αγίας Ματρώνης. 

40. Άρθρο ανωνύμου, Χρονογραφική και τοπογραφική Ιστορία του Αγίου Όρους Άθω, Ι.Μ. Ζωγράφου, περιοδικό Αγ. Παύλος ο Ξηροποταμίτης, Θεσσαλονίκη 1957, τ. 63, σελ. 74.

41. Ο συγγραφέας και ο τίτλος του βιβλίου στα Βουλγαρικά είναι : Йеромонах Висарион, Хиоските светци. Житие и чудеса на света Матрона Хиоска. Το αξιοπρόσεκτο είναι ότι στο εξώφυλλο του έχει μια εικόνα της Αγίας Ματρώνης με ελληνική επιγραφή.

42. Σμυρνάκη Γερασίμου Ιερομ., Άγιον Όρος, Αθήναι 1903, σελ. 512.      

43. Γαβριήλ αρχιμ., Η εν Αγίω Όρει Ιερά Μονή του Αγίου Διονυσίου, Αθήναι 1959, σελ. 67 και 71.

44. Παπαδόπουλου Αντωνίου, Αγιολογία, Θεσσαλονίκη 1991, τ. Ι, σελ.48.           

45. Στρογγυλού Ιωακείμ Αρχιμ. , Η Αγία Ματρώνα της Χίου, Ιερουσαλήμ χ. χ.   

46. Κουρίλα Ευλογίου Λαυριώτου, Κατάλογος Αγιορειτικών χειρογράφων, Θεολογία, Αθήναι 1936, σελ. 45, και Κατάλογος κυριοτέρων συγγραμμάτων από του 1903 - 1961 Μητροπολίτου Κορυτσάς Ευλογίου  Κουρίλα, Θρακικά, Αθήναι 1963, τ.36, σελ. 213, «Το ιδιόχειρον αρχαίον ψαλτήριον 446 της οσίας Ματρώνης».

47. Στρογγυλού Ιωακείμ Αρχιμ. , Η Αγία Ματρώνα της Χίου, Ιερουσαλήμ χ. χ., και   Θεοδωροπούλου Αριστείδη, Η Αγία Ματρώνα η Χιοπολίτιδα, Η ασκητικώς διαλάμψασα θαυματουργός αγία της Χίου, άρθρο στο διαδίκτυο.

48. Θεοδωροπούλου Αριστείδη, Η Αγία Ματρώνα η Χιοπολίτιδα, Η ασκητικώς διαλάμψασα θαυματουργός αγία της Χίου, άρθρο στο διαδίκτυο.

49. Γαβριήλ αρχιμ., Η εν Αγίω Όρει Ιερά Μονή του Αγίου Διονυσίου, Αθήναι 1959, σελ. 208.

50. Ζολώτα Γεωργίου, Ιστορία της Χίου, Χίος 1921, τόμος Γ΄2, σελ. 679.

51. Ζολώτα Γεωργίου, Ιστορία της Χίου, Χίος 1921, τόμος Γ΄2, σελ. 679.

52. Στη Σύρο είχε καταφύγει σημαντικός αριθμός των Χίων προσφύγων το 1822, όπου και ίδρυσαν την Ερμούπολη. Ένα από τα διακεκριμένα μέλη τής εκεί Χιακής παροικίας ήταν και ο Πέτρος Ράλλης.

53. Το τεμάχιο Λειψάνου της Αγίας στον ιερό Ναό Αγίας Ματρώνης στη Νέα Ερυθραία παραχωρήθηκε από τη Μονή Προφήτου Ηλιού της Θήρας.

πηγη.ΑΚΤΙΝΕΣ